2019 сыл
| Сыллар |
|---|
| 2015 2016 2017 2018 — 2019 — 2020 2021 2022 2023 |
| Уоннуу сыллар |
| 1980-с 1990-с 2000-с — 2010-с — 2020-с 2030-с 2040-с |
| Үйэлэр |
| XX үйэ — XXI үйэ |
2019 сыл.
Саха өрөспүүбүлүкэтигэр Сомоҕолоһуу сыла (Год консолидации). 2019 сыллаахха өрөспүүбүлүкэҕэ 12 996 оҕо төрөөбүт. Онтон 30,1 бырыһыана бастакы, 32,5% — иккис, 32,8% — үһүс оҕоннон төрөөбүттэр[1].
14,1 мөл. туонна ньиэп хостоммут (былырыыҥҥы көрдөрүүттэн 15,7% элбэх), 2,9 мдрд. куб. м гаас хостоммут (былрыыҥҥыттан 48,8% элбэх), 17,3 мөл. туонна таас чох (9,2% элбэх), 36,5 туонна көмүс уонна 120,6 туонна үрүҥ көмүс (17,7% элбэх) хостоммут.
Өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатыгар 841,9 тыһ. көтөр, 183,9 тыһ. сылгы, 183,4 тыһ. ынах сүөһү, 152,2 тыһ. таба, 21,6 тороху баара бэлиэтэммит. 161,7 тыһ. туонна үүт ыаммыт, 36,9 тыһ. туонна сүөһү уонна көтөр этэ, 134,4 мөл. устуука сымыыт оҥоһуллубут. 81,5 тыһ. туонна хортуоска, 27,2 тыһ. туонна оҕуруот аһа, 10,6 тыһ. туонна бурдук үүнэриллибит, 468 тыһ. туонна от оттоммут.
Туох буолбута
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Арассыыйа бэчээтин күнүн иннинэ өрөспүүбүлкэҕэ аан бастакынан "Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх суруналыыһа" диэн ытык аат икки киһиэхэ иҥэриллибитит: Иван Гаврильевка уонна Сардана Сивцеваҕа.
Олунньу
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Олунньу 8-17 — Южно-Сахалинскай куоракка бастакы кыһыҥҥы Аан дойдутааҕы "Азия оҕолоро" күрэхтэһии буолбут.
- Олунньу 12 — Македония Өрөспүүбүлүкэтэ аатын уларытан Хотугу Македония Өрөспүүбүлүкэтэ диэн буолбут. Бу дойду Македония диэн ааттанарын Греция утарара.
Кулун тутар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Кулун тутар 10 — Дьокуускайга Көҥүл тустууга Аан дойдутааҕы юниордар VII турнирдара буолбут. Бу сырыыга күрэхтэһии тустуук Роман Дмитриев 70 сааһыгар анаммыт, 13 дойдуттан 150-ча спортсмен кыттыбыт.
- Кулун тутар 17 — Дьокуускайга Көҥүл тустууга Аан дойду куубагын финаала буолбут. Бастакы миэстэни Арассыыйа, иккис Ираан, үһүс АХШ спортсменнара ылбыттар. Саха тустуутун оскуолатын иитиллээччилэрэ Арыйаан Тютрин уонна Виктор Рассадин бэйэлэрин ыйааһыннарыгар бастаабыттар.
- Кулун тутар 21 — Дьокуускайга Автодорожнай уокурукка саха эр киһитигэр аттаах мэҥэ туруорбуттар. Оҥорбут уустар истэригэр Николай Чоччасов, Николай Михайлов, Александр Манжурьев, Алексей Андреев киирэллэр.
- Кулун тутар 22 — Саха сирин суруналыыстарын сойууһа 60 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээбит. 1200 киһиттэн тахса чилиэннээх өрөспүүбүлүкэ айар сойуустарыттан саамай маассабайдара.
- Кулун тутар 23 — Казахстан киин куоратын Астананы Нурсултан диэн ааттаабыттар.
- Кулун тутар 26 — Болгарияҕа Плиска куорат "Двор кириллицы" түмэлигэр саха суруйааччытыгар Өксөкүлээх Өлөксөйгө бүүс турбут.
- Кулун тутар 27 — Дьокуускайга 25№ оскуола таас дьиэтин арыйбыттар. Онон киин куоракка мас оскуола хаалбатах. Бу оскуола өрөспүүбүлүкэҕэ икки спорт саалалаах бастакы оскуола буолбут.
Муус устар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Муус устар 10 — Хара үөдэн бастакы хаартыскатын көрдөрбүттэр.
- Муус устар 15 — Парижка (Франция) аатырбыт Нотр-Дам де Пари собуор умайбыт.
- Муус устар 21
- Шри-Ланкааҕа хас да теракт буолбут.
- Украина быыбарын иккис тууругар Владимир Зеленскай ордук элбэх куолаһы ылбыт.
- Муус устар 24 — Амма Эмиһиттэн төрүттээх опера ырыаһыта Нина Чигирева Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэни ылбыт.
Ыам ыйа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Саха тылын быһаарыылаах тылдьытын бүтэһик 15 туома тахсыбыт. Ойуунускай аата Дьокуускай аэропордугар иҥэриллибит (бу иһин 30-тан тахса тыһыынча киһи куоластаабыт).
- Ыам ыйын 1 — Нарухито аҕатын Акихитоны солбуйан Япония ыраахтааҕыта буолбут.
- Ыам ыйын 8 — Любовь Борисова туруорбут "Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт" диэн аар-саарга аатырбыт сахалыы уус-уран киинэтэ аан бастаан көстүбүт.
- Ыам ыйын 22 — Сайылык күнэ аан бастаан бэлиэтэммит.
- Ыам ыйын 26 — Анаадырга буолбут "Көмүс суор" III Аан дойду киинэ бэстибээлигэр Любовь Борисова устубут уус-уран "Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт" киинэтэ бастыҥ буолбут.
Бэс ыйа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Бэс ыйын 3 — Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тэлэбиидэнньэ сигнаалын аналог көрүҥүнэн тарҕатыы тохтообут, сыыппараҕа олоччу көһүү түмүктэммит.
- Бэс ыйын 9 — Казахстааҥҥа уочарата суох бэрэсидьиэн быыбара буолбут, Касым-Жомарт Токаев кыайбыт.
- Бэс ыйын 11—20 — Сүүс харахтаах дуобакка дьахталларга Аан дойду 44-с чөмпүйэнээтэ Дьокуускайга буолбут. Аан дойду чөмпүйүөнүнэн Тамара Тансыккужина буолбут.
- Бэс ыйын 20—21 — Нам улууһугар XIII Олоҥхо ыһыаҕа ыһыллыбыт.
- Бэс ыйын 29—30 — Үс Хатыҥҥа 22-с Туймаада Ыһыаҕа ыһыллыбыт. Ыһыах Иэйэхсит Хотуҥҥа анаммыт. 205 тыһ. тахса киһи сылдьыбыт. Ыһыах кэмигэр ыытыллар "Дыгын оонньууларын" кыайыылааҕынан Егор Филиппов буолбут.
От ыйа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]"Тыгын Дархан" киинэ уһуллан бүппүт. Устуу 2017 сыллаахха саҕаламмыта, 10 тыһыынчаттан тахса киһи кыттыбыта.
- От ыйын 1—5 — Дьокуускайга "Аан дойду омуктарын тылларын чөл хаалларыы уонна тыл эгэлгэтин аан ситимҥэ (киберпространствоҕа) сайыннарыы: контекст, бэлиитикэ, быраактыка" диэн норуоттар ыккардыларынааҕы кэмпириэнсийэ үлэлээбит. 60 дойдуттан 160 эспиэр кыттыбыт.
- От ыйын 3—8 — Аммаҕа түөрт сылга биирдэ ыытыллар VII Саха сирин спортивнай оонньуулара буолбуттар. 2734 спортсмен уонна тренер кыттыбыт, 16 тыһ. көрөөччү сылдьыбыт. Программаҕа аан бастаан адаптивнай чэпчэки атлетика уонна олорон эрэн волейбол киирбиттэр. Күрэхтэһиигэ анаан саҥа стадион манеж уонна спорт саалалара тутуллубуттар[2].
- От ыйын 3 — Аммаҕа аатырбыт тустуук Николай Захаровка - Сахааччаҕа аналлаах түмэл аһыллыбыт.
Сэтинньи
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Сэтинньи 16 — COVID-19 ыарыы бастакы биллэр түбэлтэтэ бэлиэтэммит. 55 саастаах эр киһи Кытай Хубэй провинциятын Ухань куоратын ырыынагар сылдьан баран ыалдьыбыт[3].
- Сэтинньи 17 — COVID-19 бастакы бигэргэммит түбэлтэтэ. Кытайга Ухань куоратыгар ырыынакка сылдьыбыт 55 саастаах эр киһи балыыһаҕа тиийбит. Мантан саҕалаан күн аайы бииртэн биэскэ дылы ахсааннаах дьаҥҥа сутуллуу түбэлтэтэ тахсар буолбут. Ахсынньы 15 күнүгэр 27 түбэлтэ бэлиэтэммит, оттон ахсынньы 20-тигэр — 60. Ахсынньы бүтүүтүн диэки медиктэр саҥа вирус үөскээбитин өйдөөбүттэр.
Ахсынньы
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Ахсынньы 1 — Ухань куоракка хоруона хамсыга өрө туруута саҕаламмыт (COVID-19 пандемията).
- Ахсынньы 15 — Хаҥалас улууһугар "Орто дойду" зоопаркаҕа Колымана диэн үрүҥ эһэ оҕоломмут[4].
- Ахсынньы 16 — Ил Дархан Айсен Николаев уурааҕынан "2020-2024 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай уонна официальнай тылларын араҥаччылааһын уонна сайыннарыы туһунан" бырагыраама ылыллыбыт.
- Ахсынньы 31 — Доруобуйа аан дойдутааҕы тэрилтэтигэр Кытай Ухань куоратыгар саҥа биллибэт төрүөттээх сэбиргэхтэтии (пневмония) түбэлтэлэрин туһунан информация киирбит. Бу кэлин COVID-19 диэн ыарыы быһыытынан биллибитэ.
Төрөөбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Өлбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Александр Борисов (1960 төр.) — СӨ судаарыстыба уонна түмэт дьайыксыта, П.И. Дудкин аатынан СӨ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, СӨ сибээһин үтүөлээх үлэһитэ.
- Ыам ыйын 11 — Үөһээ Бүлүү Боотулуутуттан төрүттээх саха норуодунай бэйиэтэ Баһылай Сиипсэп өлбүт. 600-тэн тахса бөлүһүөктүү анаарыылаах сонеты суруйбута. Хоһооннорун таһынан кириитик уонна тылбаасчыт быһыытынан биллэр. "Күнүм киэһэрэн эрдэҕинэ" икки туомнаах кинигэтигэр элбэх саха суруйааччыларын тустарынан суруйбута.
- Ахсынньы 26 — Галина Волчек (1932 төр.), тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, тыйаатыр режиссера, ССРС народнай артыыһа.
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ М. Колбасина и др. Республика Саха 2019. — Якутск: Бичик, 2020. — С. 14. — 280 с. — 3180 экз. — ISBN 978-5-471-00786-4
- ↑ Аммаҕа Саха сирин спортивнай оонньуулара саҕаланна
- ↑ Ma, Josephine (13 March 2020). "Coronavirus: China's first confirmed Covid-19 case traced back to November 17". South China Morning Post. https://www.scmp.com/news/china/society/article/3074991/coronavirus-chinas-first-confirmed-covid-19-case-traced-back.
- ↑ М. Колбасина и др. Республика Саха 2019. — Якутск: Бичик, 2020. — С. 262. — 280 с. — 3180 экз. — ISBN 978-5-471-00786-4