2014 сыл

2014 сыл — биһиги эрабыт 2014-с сыла, XXI үйэ 14-с сыла, 2010-с сылларга 5-с сыл.

Түбэлтэлэр

Олунньу

• Олунньу 7—23 күннэрэ — Сочига (Россия) XXII кыһыҥҥы Олимпийскай оонньуулар буолбуттара.
• Олунньу 18 — Киевкэ майдаан кэмигэр турук эмискэ сытыырхайбыт, утарыта турсуу түмүгэр 80-ча киһи үс хонук иһигэр өлбүтэ.
• Олунньу 20 — Киевкэ Евромайдаҥҥа бастакы хаан тохтубут, уонунан ахсааннаах демонстрааннары ытан өлөрбүттэр (сорохторун сарайтан снайпердар).
• Олунньу 22 — Украина Үрдүкү Раадата 328-0 куоластааһынынан дойду бэрэсидьиэнин Виктор Януковиһы солотуттан устубут. Евромайдан сүрүн сыала ситиһиллибит.

Кулун тутар

• Кулун тутар 8 — Кытайга көтөн испит 239 киһилээх Малайзия Boeing 777-200ER сөмүлүөтэ сураҕа суох сүппүт.
• Кулун тутар 16 — Кырыымҥа референдум буолбут, ол түмүгүнэн Кырыым Арассыыйа састаабыгар киирбит.
• Кулун тутар 18 — Арассыыйа уонна Кырыым түмэннэрэ холбоһуу туһуна сөбүлэҥи бигэргэппиттэр.

Муус устар 7

• Муус устар 7 — Донецкай өрөспүүбүлүкэ (ДНР) үөскээбитин туһунан биллэриллибит.
• Муус устар 17 — НАСА куйаарга баар телескоба "Кеплер" Сир кээмэйин курдук кээмэйдээх чолбону (планетаны) Кеплер-186 диэн Күнтэн атын сулус аттыгар арыйбыт.
• Муус устар 20 — уруккута сопхуос ыанньыксыта (үрдүк көрдөрүүтүн иһин Албан аат уордьанын толору кавалера буолбута), ол саҕана "Удьуор" бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта Байаҕантай нэһилиэгин олохтооҕо Михаил Готовцев Арассыыйа Үлэҕэ дьоруойун аатын ылбыт.
• Муус устар 24 — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бэрэсидьиэнэ Егор Борисов өрөспүүбүлүкэ баһылыгын эбээһинэһин толорооччу буолбут.

• Муус устар 27 сыллаахха Дьокуускайга Киров уулуссатыгар Исидор Бараховка мэҥэ аһыллыбыт.

От ыйа

• От ыйын 5 — Славянскайга утары туруу тохтообут, куорат Украина бас билиитигэр төннүбүт.
• От ыйын 29 — Өлүөхүмэ улууһун Олом сэлиэнньэтиттэн түөрдүгэр сылдьар кырачаан Карина Чикитова сүтэн хаалбыт. Ийэтэ аҕатын кытта барсыбыта буолуо, оттон аҕата ийэтин кытта хаалбыта буолуо дии санаабыттар, ыал аҕата үс хонон баран үлэтиттэн төннөн кэлбитигэр биирдэ оҕо сүппүтэ биллибит. Оҕону сүппүтэ 12-с хонугар биирдэ атырдьах ыйын 9 күнүгэр булбуттара. Тымныы түүннээх тыаҕа үс саас 8 ыйдаах оҕо хайдах тыыннаах хаалбыта дьону барытын сөхтөрбүтэ.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 6 — Бэрэсидьиэн Владимир Путин ыйааҕынан Арассыыйаҕа аһы-үөлү кыраныысса таһыттан киллэрии хааччахтаммыт (ЕС дойдуларыттан, США-ттан, Канаадаттан, Австралияттан уонна Норвегияттан балыгы, эти, оҕуруот аһын уонна фруктаны аҕалыы бобуллубут).

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 14 күнэ — Саха Сирин баһылыгын, Ил Дарханы, талыы күнэ.
• Балаҕан ыйын 18 — Шотландияҕа тутулуга суох буолуу туһунан референдум буолбут. Дьон үксэ, о.э. 55%, Улуу Британия састаабыгар хаалар туһугар куоластаабыт.
• Балаҕан ыйын 24 — Мангальян диэн Ииндийэ атын планетаҕа ыытыллыбыт бастакы станцията Марс орбитатыгар тиийбит.

Алтынньы

• Алтынньы 8 — Эбола ыарыытыттан АХШ-ка бастакы киһи өлүүтэ тахсыбыт.
• Алтынньы 24 — Кытай Чанья 5-T1 диэн космос хараабыла көппүт. Ыйы эргийэн ситиһиилээхтик төннүбүтэ.
• Алтынньы 30 — Швеция Палестинаны туспа судаарыстыба быһыытынан билиммит бастакы Европа Сойууһун чилиэнэ буолбут.

Сэтинньи

• Сэтинньи 12 — Европатааҕы Космос Агентствотын Фила диэн түһэриллэр аппарата Розетта зондтан арахсан 67P / Чурюмов-Герасименко кометатыгар ситиһиилээхтик олорбут. Бу түгэн аан дойду устуоруйатыга бастакытын киһи оҥорбут аппарата комета ньууругар үктэниитинэн буолар.

Ахсынньы

• Ахсынньы 3 — Дьоппуон космоска ааҕыныстыбата (JAXA) астероидтан таас ылан Сиргэ аҕалыахтаах Hayabusa2 диэн хараабылы 6 сыллаах айаҥҥа ыыппыт.

Өлбүттэр

• Алтынньы 5 — Юрий Любимов (1917 төр.), тыйаатыр режиссёра уонна артыыһа, Таганка тыйаатырын уус-уран салайааччыта, Арассыыйа норуодунай артыыһа.

• Ахсынньы 17 — Игнатий Каратаев — саха тылын учуобунньуктарын ааптара, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, педагогическай үлэ бэтэрээнэ, Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, педагогика билимин хандьыдаата, С. Новгородов аатынан бириэмийэ лауреата, Бүлүү улууһун ытык киһитэ.

• Муус устар 17 — Габриэль Гарсиа Маркес (1927 төр.), Колумбия суруйааччыта, Нобель бириэмийэтин лауреата (1982).
• Бэс ыйын 24 — Наталья Трапезникова, биллиилээх ырыаһыт, Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
• От ыйын 12 — Валерия Новодворская (1950 төр.), бэлиитик, диссидент, правозащитник.
• От ыйын 16 — Марина Попова (Эдьиий Марыына) (24.03.1926 төр.) — ырыаһыт, Саха АССР норуодунай артыыһа.

• Балаҕан ыйын 9 — Афанасий Мунхалов — РСФСР норуодунай худуоһунньуга, Ускуустуба уонна култуура Арктикатааҕы институтун профессора, Художестволар Арассыыйатааҕы академияларын чилиэн-кэрэспэдьиэнэ.