Карелия Өрөспүүбүлүкэтэ

Карелия Өрөспүүбүлүкэтэ
Республика Карелия
Karjalan tazavaldu
Karjalan tasavalta
Karjalan Tazovaldkund


Карелия былааҕа	Карелия дьаралыга

Киинэ

Петрозаводскай

Иэнэ

180 520 км²

Дьонун ахсаана

618 056 (2019)

Федеральнай уокуруга

Хотугулуу арҕаа

Экономическай оройуона

Хоту

Ил тыла

нуучча (омук тыла суолталаахтар карел, финн уонна вепс)

Республика баhылыга

Артур Парфенчиков

Кэм зоната

MSK (UTC+3, сайын UTC+4)

Карелия Өрөспүүбүлүкэтэ (Нууччалыы: Республика Карелия; Кареллыы: Karjalan tazavaldu; Финныы: Karjalan tasavalta; Вепстыы: Karjalan Tazovaldkund) диэн Арассыыйа Федерациятын субъега. Киин куората Петрозаводскай.

1922 сыллаахха бэс ыйын 8 күнүгэр тэриллибитэ.

Географията[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Өрөспүүбүлүкэ Арассыыйа Федерациятын хотугулуу арҕаатыгар, Үрүҥ уонна Балтик байҕаллар икки ардыларынааҕы сирдэригэр баар. Үрүҥ байҕал кытылын линията 630 км.

Иэнэ: 180 520 км2
Кыраньыыссалара:
- ис: Мурманскай уобалаhа (Х), Архангельскай уобалаhа (И/СИ), Вологда уобалаhа (СИ/С), Ленинград уобалаhа (С/СА)
- тас: Финляндия (СА/А/ХА) (кыраньыысса уhуна: 723 км)
- уу: Үрүҥ байҕал (Х/ХИ/И), Онега (СИ), Ладога (СА)
Үрдүкү сирэ: 576 м, Нуорунен чыпчаала.

Өрүстэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Карелияҕа 27,000 кэриҥэ өрүс баар. Сүрүн өрүстэрэ:

Водла (Vodlajoki, 149 км)
Кем (Kemijoki, 191 км)
Ковда (Koutajoki)
Шуя (Suojoki)
Суна (Suunujoki)
Выг (Uikujoki)

Күөллэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Карелияҕа 60,000 кэриҥэ күөл баар. Ладога (Финныы: Laatokka) уонна Онега (Ääninen) Эуропа ордук улахан күөллэрэ. Атын күөллэрэ:

Хоту уонна Соҕуруу Карелия регионнара Финляндияҕа уонна Карелия Республиката Арассыыйаҕа. Карел билиитэ билигин Ленинград уобалаhын ирээтэ

Ньюкозеро (Nuokkijärvi)
Пьяозеро (Pääjärvi)
Сегозеро (Seesjärvi)
Сямозеро (Säämäjärvi)
Топозеро (Tuoppajärvi)
Выгозеро (Uikujärvi)

Сирин баайа[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Өрөспүүбүлүкэ сирин улахан өттө (148,000 км², эбэтэр 85%) тыа.

Сирин баайа: тимир урудаата, алмаас, ванадиум, молибден уо.д.а.

Климата[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Карелия Өрөспүүбүлүкэтэ Атлантик континентал климат зонатыгар баар. Тохсунньу орто температурата -8.0 °C, от ыйын гиэнэ +16.4 °C. Сыллааҕы сөҥүү орто таhыма 500-700 мм.^[1]

Дьоно[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Олохтоохторун ахсаана: 716,281 (2002)
- Куорат олохтоохторо: 537.395 (75.0%)
- Тыа сирин олохтоохторо: 178,886 (25.0%)
- Эр дьон: 331,505 (46.3%)
- Дьахталлар: 384,776 (53.7%)
Орто саас: 37.1
Омуктар:

	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2002
Нууччалар	153,967 (57.2%)	296,529 (63.2%)	412,773 (62.7%)	486,198 (68.1%)	522,230 (71.3%)	581,571 (73.6%)	548,941 (76.6%)
Кареллар	100,781 (37.4%)	108,571 (23.2%)	85,473 (13.0%)	84,180 (11.8%)	81,274 (11.1%)	78,928 (10.0%)	65,651 (9.2%)
Беларустар	555 (0.2%)	4,263 (0.9%)	71,900 (10.9%)	66,410 (9.3%)	59,394 (8.1%)	55,530 (7.0%)	37,681 (5.3%)
Украиннар	708 (0.3%)	21,112 (4.5%)	23,569 (3.6%)	27,440 (3.8%)	23,765 (3.2%)	28,242 (3.6%)	19,248 (2.7%)
Финнар	2,544 (0.9%)	8,322 (1.8%)	27,829 (4.2%)	22,174 (3.1%)	20,099 (2.7%)	18,420 (2.3%)	14,156 (2.0%)
Вепстар	8,587 (3.2%)	9,392 (2.0%)	7,179 (1.1%)	6,323 (0.9%)	5,864 (0.8%)	5,954 (0.8%)	4,870 (0.7%)
Атыттар	2,194 (0.8%)	20,709 (4.4%)	29,869 (4.5%)	20,726 (2.9%)	19,565 (2.7%)	21,505 (2.7%)	25,734 (3.6%)

Олохтоох пууннар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

5 тыh. тахса олохтоохтордоох пууннар
Тохсунньу 1 2009 туругунан, http://web.archive.org/web/20010309110056/http://world-gazetteer.com/

Петрозаводск	269 207	Суоярви	10 924
Кондопога	33 554	Надвоицы	10 322
Сегежа	32 631	Пудож	9 730
Костомукша	29 995	Олонец	9 225
Сортавала	19 484	Лахденпохья	8 167
Медвежьегорск	15 496	Лоухи	5 257
Кемь	13 448	Калевала	5 303
Питкяранта	12 816	Пиндуши	5 134
Беломорск	11 776