Смоленскай уобалас

Смоленскай уобалас

Смоленскай уобалаhын былааҕа Смоленскай уобалаhын гиэрбэтэ
Киин куората	Смоленскай
Иэнэ	49 779 км²
Дьонун ахсаана	975 188(2013) (2010)
Федеральнай уокуруга	Киин
Экономическай оройуона	Киин
Ил тыла	Нуучча тыла
Губернатор	Островский Алексей Владимирович
Кэм зоната	MSK (UTC+3, сайын UTC+4)

Смоленскай уобалас (Смоленщина) — Арассыыйа Федерациятын субъега. Киин куората — Смоленскай.

Москва уобалаһын, Калуга уобалаһын, Брянскай уобалаһын, Псков уобалаһын уонна Тверь уобалыһын кытта кыраныыссалыыр, ону тэҥэ Беларуһы кытта.

1937 сыл Балаҕан ыйын 27 күнүгэр Арҕаа уобалас быһыытынан тэриллибитэ. 1958 сыллахха Ленин уордьанынан бэлиэтэммитэ.

Нэһилиэнньэтэ

Госкомстат даннайынан 975 188 киһи олорор. Дьон чиҥэтэ 19,59 киһи/км². Онтон куорат олохтоохторун бырыһыана — 72,6 % (2012).

Уобалас почти биир национальностаах: нууччалар 94% нэһилиэнньэтэ буолар. (2010).

Норуот	2002 сылллахха ахсаана, киһи (* Архыыптаммыт 2011, Алтынньы 10 күнүгэр.)	2010 сыллахха ахсаана, киһи.
Нууччалар	980 073 (93,4 %)	893 675 (94,6 %)
Украиннар	17 362 (1,7 %)	12 223 (1,3 %)
Беларустар	16 231 (1,55 %)	12 012 (1,3 %)
Эрмээннэр	3 893	4 776 (0,5 %)
Цыганнар	3 011	-
Татаардар	2 424	-
Азербайдьаннар	2 416	-
Дьэбэриэйдэр	1 434	-
Ниэмэстэр	1 133	-
Атыттар	н.д.	21 394
Национальностарын суруйбатах дьон	11 002 (1,1 %)	41 457
1000ттан тахса ахсааннаах норуоттар суруллуннулар

Административнай уонна сиринэн арахсыыта уонна самоуправление

2006 сыллаахтан уобалас территориятыгар 350 муниципальнай тэриллии баар, онтон:

• 2 куорат,
• 25 оройуон,
• 25 пгт,
• 298 дэриэбинэ.

Экономиката

Уопсай регион бородууктата: 79,2 млрд солк. (2006) (68,4 — 2005).
Уопсай регион бородууктата киһиэхэ аахтахха: 79,3 тыс. солк. (2006) (67,5 — 2005).
Уобалас бюджета: дохуота 22 203,3 млн солк. (22,4 % ВРП), ороскуота 23 589,3 млн солк., дефицит 1386,0 млн солк. (2008).

Промышленноһа 38 % кэриҥэ Уопсай регион бородууктататын оҥорор (2006), онтон 23,1 % оҥорор производство ылар (бастатан туран химия уонна ас промышленноһа), 8,3 % — уот оҥоруута, 6,5 % — тутуу. Тыа хаһаайыстыбата 10 % Уопсай регион бородууктататын оҥорор (2006).

Промышленность

Промышленность оҥорон таһаарыыта 2004 сыллаахха маннык этэ: 55 946 млн солк киэргэни оҥоруу (15 % кэриҥэ ОАО ПО «Кристалл»), уот оҥоруу (13 % кэриҥэ Смоленскай атомҥа үлэлиир уот станцията, «Смоленскэнерго»), массыына оҥоруута (12 % кэриҥэ; «Автоагрегатный завод», «Вагоноремонтный завод»), ас промышленноһа (10 % кэриҥэ) уонна химия (9 % кэриҥэ; «Дорогобуж»).

Электроэнергетика

Тутаах уот оҥорор станциялар:

• Смоленскай атомҥа үлэлиир уот станцията 3000 МВт
• Смоленскай ГРЭС 630 МВт
• Смоленскай ТЭЦ-2 275 МВт
• Дорогобужск ГРЭС 220 МВт

Уотунан хааччыйар хампаанньа:

• ОАО Смоленскэнергосбыт

Химия промышленноһа

• ОАО «Дорогобуж» (пос. Верхнеднепровский Дорогобужского района) — сири уоҕурдууну, синтетика аммиагын, сернай уонна азотнай кислоталары уонна катализатордары оҥорор хампаанньа
• Урукку пластмасс собуотун төрүтүгэр оҥоһуллубут хампаанньалар: ОАО «Полипласт», ЗАО СП Компитал, «КОЛТЕК-спецреагенты», Сафоновский филиал «Смолкабель») г. Сафоново: пластмассаттан оҥоһуллубут тэриллэр, кабель, ниэби хостуур уонна ниэби оҥоһукка кубулутар промышленноска туттуллар реагеннары оҥорор
• Рославль химия собуота дьиэҕэ уокка туттуллар химияны таһаарар (арыы кырааската, лаак)
• Вяземский завод синтетических продуктов — эмптэри уонна косметика оҥоһуктарын оҥорон таһаарар

Тутуу комплекса

Тутуу материалларын оҥорон таһаарааччылар: Смоленск ДСКта, Сафоновск тутуу материалларын собуота; : Смоленск № 1 и № 2, Вяземск, Рославль, Сафонов уонна Ельнин кирпииччэ собуоттара; Издешковск тутууга туттар исбиэскэ собуота, Вяземск хайа сирин байытытар комбинаата (щебень уонна кумах) уонна Вяземск тимирбетон шпалатын собуота.

Ас промышленноһа

Центральнай региоҥҥа үүт консерваларын уонна сухой молоконы оҥорууга бастакы миэстэни ылар, сыыр, бурдук, эт, арыы уонна кэнсиэрбэ оҥорон таһаарар хампаанньа элбэх

Тутаах хампаанньалар:

• ЗАО «Рудняконсервмолоко» (үүт кэнсиэрбэлэрэ)
• Гагаринск уонна Кардымов сухой үүтүн собуоттара
• Красноборск сыыры оҥорор комбинаат (Смоленск)
• «Смолмясо» 5 мясокомбинаата
• Смоленскай уонна Вяземск килиэп бородуукталарын оҥорор комбинааттар
• Смоленскай хлебобулочнай комбинат, Вяземск пищекомбинаата, макарон оҥоһуктары оҥорор Смоленское АО

Массынна оҥоруута

Бу салааҕа тутаах буолар: массыынаны тутуу (22,3 %) и прибордары оҥоруу (20,8 %), электротехническай промышленность (10,8 %), машиностроение (лёгкай уонна пищевой промышленностарга (7,2 %), ону тэҥэ авиастроение уонна энергетическай тэриллэри оҥоруу.

Тутаах напралвениятынан - массыына деталларын оҥоруунан маннык хампаанньалар үлэлииллэр

• Ярцевский литейно-прокатный завод  — дизель мотуордарын оҥоруу
• Рославльский автоагрегатный завод — туормас аппаратурата
• Смоленский автоагрегатный завод — коробка передач оҥорор

Үс хампаанньа бары ЗИЛ хампаанньаҕа киирэллэр.

Тыа хаһаайыстыбата

Сүөһүнү иитии тыа хаһаайыстыбатыгар 55% ылар. Сүөһү ахсаана 725 тыһ. төбө, ол иһигэр 290 тыһ. ынах. Көтөрү иитии куорат аттыгар баар улахан птицефабрикаларга баар:(АО «Сметанино», АО «Пригорское», Дивинская птицефабрика). 2001 сыллаахха көтөр ахсаана 2912,9 тыһ. төбө этэ.

Тыа хаһаайысыбатын сирэ 1,75 мөл га баар (Арассыыйа тыа хаһаайыстыбатын сирин 1 % ылара.

2001 сыллахха оҥоһуллубута: Үүт — 444,2 тыһ. т, эт — 33 тыһ. т, сымыыт — 321 мөл шт., көтөр этэ — 2,7 тыһ. т, тураах — 650 тыһ. т, хортуоска — 170 тыһ. т тахса, оҕуруот аһа — 120 тыһ. т
Барыта2001 сыллаахха 7922,5 мөл солк. бородууксуйа оҥоһуллубута, онтон 2004 сыллаахха — 10 361,7 мөл солкуобайга.