Смоленскай уобалас

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Навигацияҕа көс Көрдөбүлгэ көс
Смоленскай уобалас

Смоленскай уобалаhын былааҕа Владимир уобалаhын гиэрбэтэ
Смоленскай уобалаhын былааҕа Смоленскай уобалаhын гиэрбэтэ
Киин куората Смоленскай
Иэнэ 49 779 км²
Дьонун ахсаана 975 188(2013) (2010)
Федеральнай уокуруга Киин
Экономическай оройуона Киин
Ил тыла Нуучча тыла
Губернатор Островский Алексей Владимирович
Кэм зоната MSK (UTC+3, сайын UTC+4)

Смоленскай уобалас (Смоленщина) — Арассыыйа Федерациятын субъега. Киин куората — Смоленскай.

Москва уобалаһын, Калуга уобалаһын, Брянскай уобалаһын, Псков уобалаһын уонна Тверь уобалыһын кытта кыраныыссалыыр, ону тэҥэ Беларуһы кытта.

1937 сыл Балаҕан ыйын 27 күнүгэр Арҕаа уобалас быһыытынан тэриллибитэ. 1958 сыллахха Ленин уордьанынан бэлиэтэммитэ.

Нэһилиэнньэтэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Госкомстат даннайынан 975 188 киһи олорор. Дьон чиҥэтэ 19,59 киһи/км2. Онтон куорат олохтоохторун бырыһыана — 72,6 % (2012).

Уобалас почти биир национальностаах: нууччалар 94% нэһилиэнньэтэ буолар. (2010).

Норуот 2002 сылллахха ахсаана, киһи (* Архыыптаммыт 2011, Алтынньы 10 күнүгэр.) 2010 сыллахха ахсаана, киһи.[1]
Нууччалар 980 073 (93,4 %) 893 675 (94,6 %)
Украиннар 17 362 (1,7 %) 12 223 (1,3 %)
Беларустар 16 231 (1,55 %) 12 012 (1,3 %)
Эрмээннэр 3 893 4 776 (0,5 %)
Цыганнар 3 011 -
Татаардар 2 424 -
Азербайдьаннар 2 416 -
Дьэбэриэйдэр 1 434 -
Ниэмэстэр 1 133 -
Атыттар н.д. 21 394
Национальностарын суруйбатах дьон 11 002 (1,1 %) 41 457
1000ттан тахса ахсааннаах норуоттар суруллуннулар

Административнай уонна сиринэн арахсыыта уонна самоуправление[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

2006 сыллаахтан уобалас территориятыгар 350 муниципальнай тэриллии баар, онтон:

  • 2 куорат,
  • 25 оройуон,
  • 25 пгт,
  • 298 дэриэбинэ.

Экономиката[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Уопсай регион бородууктата: 79,2 млрд солк. (2006) (68,4 — 2005).
Уопсай регион бородууктата киһиэхэ аахтахха: 79,3 тыс. солк. (2006) (67,5 — 2005).
Уобалас бюджета: дохуота 22 203,3 млн солк. (22,4 % ВРП), ороскуота 23 589,3 млн солк., дефицит 1386,0 млн солк. (2008).

Промышленноһа 38 % кэриҥэ Уопсай регион бородууктататын оҥорор (2006), онтон 23,1 % оҥорор производство ылар (бастатан туран химия уонна ас промышленноһа), 8,3 % — уот оҥоруута, 6,5 % — тутуу. Тыа хаһаайыстыбата 10 % Уопсай регион бородууктататын оҥорор (2006).

Промышленность[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Промышленность оҥорон таһаарыыта 2004 сыллаахха маннык этэ: 55 946 млн солк киэргэни оҥоруу (15 % кэриҥэ ОАО ПО «Кристалл»), уот оҥоруу (13 % кэриҥэ Смоленскай атомҥа үлэлиир уот станцията, «Смоленскэнерго»), массыына оҥоруута (12 % кэриҥэ; «Автоагрегатный завод», «Вагоноремонтный завод»), ас промышленноһа (10 % кэриҥэ) уонна химия (9 % кэриҥэ; «Дорогобуж»).

Электроэнергетика[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Тутаах уот оҥорор станциялар:

Уотунан хааччыйар хампаанньа:

Химия промышленноһа[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

  • ОАО «Дорогобуж» (пос. Верхнеднепровский Дорогобужского района) — сири уоҕурдууну, синтетика аммиагын, сернай уонна азотнай кислоталары уонна катализатордары оҥорор хампаанньа
  • Урукку пластмасс собуотун төрүтүгэр оҥоһуллубут хампаанньалар: ОАО «Полипласт», ЗАО СП Компитал, «КОЛТЕК-спецреагенты», Сафоновский филиал «Смолкабель») г. Сафоново: пластмассаттан оҥоһуллубут тэриллэр, кабель, ниэби хостуур уонна ниэби оҥоһукка кубулутар промышленноска туттуллар реагеннары оҥорор
  • Рославль химия собуота дьиэҕэ уокка туттуллар химияны таһаарар (арыы кырааската, лаак)
  • Вяземский завод синтетических продуктов — эмптэри уонна косметика оҥоһуктарын оҥорон таһаарар

Тутуу комплекса[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Тутуу материалларын оҥорон таһаарааччылар: Смоленск ДСКта, Сафоновск тутуу материалларын собуота; : Смоленск № 1 и № 2, Вяземск, Рославль, Сафонов уонна Ельнин кирпииччэ собуоттара; Издешковск тутууга туттар исбиэскэ собуота, Вяземск хайа сирин байытытар комбинаата (щебень уонна кумах) уонна Вяземск тимирбетон шпалатын собуота.

Ас промышленноһа[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Центральнай региоҥҥа үүт консерваларын уонна сухой молоконы оҥорууга бастакы миэстэни ылар, сыыр, бурдук, эт, арыы уонна кэнсиэрбэ оҥорон таһаарар хампаанньа элбэх

Тутаах хампаанньалар:

  • ЗАО «Рудняконсервмолоко» (үүт кэнсиэрбэлэрэ)
  • Гагаринск уонна Кардымов сухой үүтүн собуоттара
  • Красноборск сыыры оҥорор комбинаат (Смоленск)
  • «Смолмясо» 5 мясокомбинаата
  • Смоленскай уонна Вяземск килиэп бородуукталарын оҥорор комбинааттар
  • Смоленскай хлебобулочнай комбинат, Вяземск пищекомбинаата, макарон оҥоһуктары оҥорор Смоленское АО

Массынна оҥоруута[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Бу салааҕа тутаах буолар: массыынаны тутуу (22,3 %) и прибордары оҥоруу (20,8 %), электротехническай промышленность (10,8 %), машиностроение (лёгкай уонна пищевой промышленностарга (7,2 %), ону тэҥэ авиастроение уонна энергетическай тэриллэри оҥоруу.

Тутаах напралвениятынан - массыына деталларын оҥоруунан маннык хампаанньалар үлэлииллэр

Үс хампаанньа бары ЗИЛ хампаанньаҕа киирэллэр.


Тыа хаһаайыстыбата[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Сүөһүнү иитии тыа хаһаайыстыбатыгар 55% ылар. Сүөһү ахсаана 725 тыһ. төбө, ол иһигэр 290 тыһ. ынах. Көтөрү иитии куорат аттыгар баар улахан птицефабрикаларга баар:(АО «Сметанино», АО «Пригорское», Дивинская птицефабрика). 2001 сыллаахха көтөр ахсаана 2912,9 тыһ. төбө этэ.

Тыа хаһаайысыбатын сирэ 1,75 мөл га баар (Арассыыйа тыа хаһаайыстыбатын сирин 1 % ылара.

2001 сыллахха оҥоһуллубута: Үүт — 444,2 тыһ. т, эт — 33 тыһ. т, сымыыт — 321 мөл шт., көтөр этэ — 2,7 тыһ. т, тураах — 650 тыһ. т, хортуоска — 170 тыһ. т тахса, оҕуруот аһа — 120 тыһ. т
Барыта2001 сыллаахха 7922,5 мөл солк. бородууксуйа оҥоһуллубута, онтон 2004 сыллаахха — 10 361,7 мөл солкуобайга.

Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]