2016 сыл

2016 сыл.

Туох буолбута

Кулун тутар

• Кулун тутар 18 — СӨ Төрүт сокуоҥҥа хамыыһыйатын мунньаҕар Ил Дархан Егор Борисов киллэрбит көннөрүүлэрин көрбүттэр уонна өрөспүүбүлүкэ аата саха тылын таба суруйуутун быраабылатыгар сөп түбэһэн "Саха Өрөспүүбүлүкэтэ" диэн суруллуоҕа диэн быһаарбыттар.
• Кулун тутар 31 — улахан экраҥҥа "Ыаллыылар" диэн кэмиэдьийэ жанрдаах толору метражтаах саха киинэтэ тахсыбыт.

Муус устар

• Муус устар 1 — Хайалаах Карабаахха сэрии хат күөдьүйбүт.
• Муус устар 3 — Панаама оффшор зонатыгар бэлиэтэммит 214 488 хампаанньа докумуоннара аан ситимҥэ аһаҕастык бэчээттэммиттэр, аан дойдуга бөдөҥ айдаан тахсыбыт.
• Муус устар 22 — Аан дойду сылыйыыытын утары көмөлөсүһүү туһунан Парижтааҕы сөбүлэҥ түһэрсиллибит.
• Муус устар 28 — "Илиҥҥи" космодромтан бастакы ракета көппүт. Мантан көтөр ракеталар арахсар чаастара Амуур уобалаһын Тыында уонна Зея оройуоннарыгар, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Алдан уонна Бүлүү улуустарыгар түһэллэр.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 1 — Уһук Илиҥҥи гектар туһунан сокуон олоххо киирбит.
• Бэс ыйын 5 — Актобе куоракка (Казахстан) сэрии сэбин атыылыыр маҕаһыыннары халааһын уонна байыаннай чааска саба түһүү кэмигэр алта киһи өлбүт. Аҕыйах хонугунан саба түһээччилэри сорохторун туппуттар, сорохторун суох гыммыттар (уопсайа 25 киһи өлбүтэ).
• Бэс ыйын 23 — Британия олохтоохторо референдумҥа Европа Сойууһуттан тахсар туһунан куоластаабыттар.

От ыйа

• От ыйын 5 — "Джуно" зонд Юпитерга чугаһаабыт уонна бу күнтэн 20 ый тухары тула эргийэ сылдьан планетаны чинчийбит.
• От ыйын 5 — От ыйын 5-17 күннэригэр VI "Азия оҕолоро" спортивнай оонньуулар буолбуттар. Оҕолор 22 спорт көрүҥэр күрэхтэспиттэр. Аан бастаан программаҕа үс тустуу көрүҥэ кураш, хапсаҕай уонна самбо, ону таһынан стендовай ытыыга уонна дьахтар буоксатыгар күрэхтэһиилэр киирбиттэр. 36 дойдуттан 2795 спортсмен кыттыбыт.
• От ыйын 15 — Туурсуйаҕа байыаннайдар былааһы күүстэринэн уларытарга холоммуттар. Анкарааҕа F-16 истребителлэр бэрэсидьиэн дыбарыаһын уонна дьокутааттар мунньахтыы олорор кэмнэригэр түмэн дьиэтин ытыалаабыттар, Онтон сарсыныгар ити дьиэлэри тааҥкалар штурмалаабыттар. Ону тэҥэ путчистар Стамбуул уонна Анкара салгын пуортарын былдьаабыттар, Стамбуулга Босфору туоруур күргэлэри, араас тэрилтэлэри, тэлэбиидэнньэ офистарын хонтуруолга ылбыттар.

Атырдьах ыйа

• 5-21 атырдьах ыйа — Бразилия Рио-де Жанейро куоратыгар XXXI сайыҥҥы Олимпиада оонньуулара буолбуттар.
• Атырдьах ыйын 17-21 күннэригэр IV Дьокуускайдааҕы аан дойдутааҕы киинэ бэстибээлэ буолбут. 12 дойдуттан 60 киинэ кыттыбыт. Үс Саха сиригэр уһуллубут киинэ кыайыылаах буолбут: "Мой убийца" (Костас Марсан), "Феррум" (Прокопий Бурцев), "24 снега" (Михаил Барынин).

Ахсынньы

• Ахсынньы 9 — Соҕуруу Кэриэйэ бэрэсидьиэнигэр Пак Кын Хега дойду түмэнэ импичмент биллэрбит. Төрүөтэ — удаҕан дьүөгэтигэр судаарыстыба кистэлэҥнэрин арыйара, суолталаах быһаарыы ыларыгар кинини кытта сүбэлэһэрэ, ону таһынан кини сүбэтинэн бэрик ыла сатаабыта биллибит. Былаастан туоратыллан баран бу дьахтар сууттаммыта, 25 сыл хаайыыга ууруллубута.
• Ахсынньы 19 — Туурсуйаҕа Арассыыйа посуолун Андрей Карловы өлөрбүттэр.
• Ахсынньы 22 — Эбола вируһун утары бастакы вакцина 70-100% көдьүүстээҕэ бигэргэммит.
• Ахсынньы 25 — Александров ансамблын тиэйэн иһэр оборуона министиэристибэтин Ту-154 сөмүлүөтэ Хара Байҕалга түспүт, онно баар 92 киһи бары өлбүттэр.

Өлбүттэр

• Олунньу 14 — Харлампий Луковцев, суруйааччы, суруналыыс, СӨ үтүөлээх учуутала.
• Кулун тутар 19 — Сэмэн Руфов — бэйиэт, тылбаасчыт, саха норуодунай суруйааччыта, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
• Кулун тутар 26 — Михаил Скрябин (7.04.1955 төр.), Олимпийскэй резервэ училищетын старшай тренерэ, СӨ үтүөлээх тренерэ.
• От ыйын 21 — Николай Рыкунов — Арассыыйа Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (2015 с.), литэрэтиирэ кириитигэ, прозаик, суруналыыс, тылбаасчыт.
• От ыйын 31 — Фазиль Искандер (1929 төр.), ССРС уонна Абхазия суруйааччыта уонна бэйиэтэ.

• Атырдьах ыйын 9 — Эрнст Неизвестнай (1925 төр.), ССРС-ка уонна АХШ-ка олорбут скульптор. Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа, десантнай рота хамандыыра, "Кыһыл Сулус" уордьан кавалера. Берлини ылыы кэмигэр сиһин тоноҕоһугар бааһыран икки сыл баттыктаах сылдьыбыта эрээри, ол кэнниттэн Ригаҕа уонна Москубаҕа үөрэнэр кэмнэригэр 14 сыл куруусчутунан, каменщигынан, литейщигынан үлэлээбитэ. Бастакы скульптураларын металлоломтан оҥорбута. Валютаны көҥүлэ суох атыылаабытын иһин уонна үспүйүөннээтиҥ диэн КГБ-лар хаста да тута, кырбаан эчэтэ сылдьыбыттара. Быыстапкаҕа турбут үлэлэрин Хрущев кириитикэлээбитэ (сэбиэскэй дьон сирэйдэрин алдьатан көрдөрөҕүн диэн буруйдаабыта). 1976 сыллаахха Швейцарияны нөҥүөлээн АХШ-ка көспүтэ, онно үлэлээн аатырбыта, скульптуралара аан дойду үрдүнэн тураллар. Перестройка кэмигэр Магадааҥҥа ГУЛАГ сиэртибэлэригэр, Калмыкияҕа күүстэринэн көһөрүллүбүт дьоҥҥо мэҥэлэри айбыта. Сылын ахсын Арассыыйаҕа туттарыллар "Тэффи" бириэмийэ статуэтката — кини үлэтэ.