Кумык тыла

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Навигацияҕа көс Көрдөбүлгэ көс
Кумык
къумукъ тил/qumuq til
Дойдулар: Арассыыйа 
Регион: Дагестаан, Чечня, Хотугу Осетия
Total speakers: 426,212[1]
Тыл системата: Түүр тыллара
 Кыпчак
  Кыпчак-Куман
   Кумык 
Суруга: Кирииллиссэ and Латыын 
Ил суолталаах
Ил статустаах: Flag of Арассыыйа Russia
Салайыллар: no official regulation
Language codes
ISO 639-1: none
ISO 639-2: kum
ISO 639-3: kum
Glottolog:

Кумык тыла (бэйэлэрин тылларынан: къумукъ тил) — кумыктар тыллара. Дагестааҥҥа, Чэчиэн өрөспүүбүлүкэтин хоту өттүгэр, Хотугу Осетия Моздок оройуонугар тарҕаммыт. Түүр тылларын кыпчаак бөлөҕөр киирэр (карачай-балкаар, ногаай уо.д.а. тыллары кытта). Саҥарар дьонун ахсаана 450—500 тыһыынча киһи.

Кумык тыла — Дагестаан алта «литератууралаах тылларыттан» биирдэстэрэ. XIX үйэ саҕалыытыгар дылы кумык тыла хотугу Дагестаан лингва-франка (омуктар ыккардыларыгар туттуллар) тыла этэ.

Фонология[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Кумык Аһаҕас дорҕооннор
Инники Кэнники
Сабыылаах и [i] уь [y] ы [ɯ] у [u]
Орто e [e] оь [ø] o [o]
Аһаҕас ә [æ] a [a]
Кумык бүтэй дорҕооннор
Labial Dental Lateral Palatal Velar Uvular Glottal
Plosive voiceless п [p] т [t] к [k] къ [q]¹
voiced б [b] д [d] г [ɡ] къ [q̬]²
Fricative voiceless ф [f] c [s] ш [ʃ] x [χ] гь [h]
voiced в [β] з [z] ж [ʒ] гъ [ʁ]
Affricate voiceless ч [tʃ]
voiced дж [dʒ]
Nasal м [m] н [n] нг [ŋ] нг ([ɴ])
Liquid p [r] л [l]
Approximant й [j]
  • ¹- in the middle and at the end of words къ voiceless
  • ² - at the beginning of words къ voiced

[2]


Суруга[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Латыын алпабыыта (1927–1937)[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Kumyk alphabet from newly introduced Latin school book (1935).
A a B b C c Ç ç D d E e F f G g
Ƣ ƣ H h I i J j K k L l M m N n
Ŋ ŋ O o Ɵ ɵ P p Q q R r S s Ş ş
T t U u V v W w X x Y y Z z Ƶ ƶ
Ь ь


Кирииллиссэ (1937 - билингнги кэмэҕэ)[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

А а Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь Д д Е е
Ё ё Ж ж З з И и Й й К к Къ къ Л л
М м Н н Нг нг О о Оь оь П п Р р С с
Т т У у Уь уь Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш
Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Диалектээх классификация[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Кумык тылаҕа араар аныгыскы диалектар:

  • Буйнак
  • Хасавюрт
  • Кайтаг
  • Хайа иннэ
  • Тер

Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]