Үөһээ Дьааҥы улууһа


Үөһээ Дьааҥы улууһа Верхоянский улус
Гиэрбэтэ	Былааҕа
Дойду	Арассыыйа Арассыыйа
Регион	Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтэ
Улуус киинэ	Баатаҕай
	Үөһээ Дьааҥы
Иһигэр киирэллэр	17 олохтоох тэриллии
Улуус баһылыга	Чириков Гаврил Ильич
Улуус буолуута	1930 с.
Иэнэ	137428,06 км²
Климата	тосту-конт
Олохтоох дьонун ахсаана • Чиҥэ • Омуктара	11,4 тыһ. киһи 0,08 киһ./км² саха, нуучча, эбээн
Олохтоохторун аата	дьааҥылар

Кэм зоната	MSK+7 (UTC+10, сайын UTC+11)

Үөһээ Дьааҥы улууһа — Дьааҥы өрүс уонна кини салааларын сүнньүгэр сытар нэһилиэктэрдээх, Саха сиригэр суолталаах улуус. Киинэ - Баатаҕай бөһүөлэгэ.

Географията

Улуус иэнэ — 134,1 тыһ. км². Саха сирин арктика өттүгэр киирэр. Ыксалаһар улуустара илин өттүэгэр Муома улууһа, соҕуруулуу-илин — Томпо улууһа, соҕуруулуу-арҕаа — Кэбээйи улууһа, арҕаа — Эбээн-Бытантай улууһа, хотугулуу-арҕаа — Булуҥ улууһа уонна хоту, хотугулуу-илин — Усуйаана улууһа.

Улуус соҕуруу уонна киин өттүгэр Дьааҥы дьапталҕата, хотугулуу-арҕаа өттүгэр — Кулар сис хайа, илин — Черскэй сис хайата тайаан сытар. Улуус үгүс өттүн Дьааҥы өрүс уонна кини салаалара, Адыаччы (биир сүрүнэ) уонна Туостаах үрэхтэрэ ылаллар.

Дьааҥы өрүс орто сүнньүгэр (х.к.68°) 47 тыһ. сыллааҕынан биллэр верхнепалеолитическай стоянка баар (Бунге-Толля, 1885)^[1].

Айылҕата

салгына — субарктическай, тосту континентальнай. Орто температура тохсунньуга −38 °C…−48 °C, от ыйыгар +15 °C…+17 °C. Сөҥүү түһүүтэ сылга 150 мм 300 мм диэри.

Салгын саамай тымныйа сылдьыыта (−67,8 °C) 1892 сыл олунньу ыйыгар Верхоянскай куоракка бэлиэтэммитэ.^[2] Верхоянскай куораты ол иһин Сир Саарын Хотугу өттүн Тымныы чыпчаала диэн ааттыыллар.

Нэһилиэнньэтэ

Верхоянскай куоракка, Баатаҕайга уонна Эһэ-Хайаҕа улуус дьонун 43,67% олорор.

Омугун туруга

2002 сыллааҕы биэрэпис түмүгүнэн: саха — 9599 киһи (70,24 %), нуучча — 2756 киһи (20,17 %), украинец — 403 киһи (2,95 %), эбээн — 376 киһи (2,75 %), атын омук — 532 киһи (3,89 %).

Администрацияларынан араарыы

#	Нэһилиэктэр	Кииннэрэ	Кыра бөһүөлэктэр	Иэнэ	Почта индекса	Олохтоохторун ахсаана (2018 сыл)
1	Верхоянскай	Верхоянскай куорат	1	25	678530	1122
2	Баатаҕай	Баатаҕай	3	11	678500	3653
3	Эһэ-Хайа	Эһэ-Хайа	1	3	678515	188
4	Адыаччы	Бөтөҥкөс	3	5666	678505	904
5	Арыылаах	Бала	2	3516	678526	505
6	Бабушкинскай	Боронук	2	5417	678530	345
7	Барылас	Барылас	1	6750	678527	105
8	Боруулаах	Томтор	2	18930	678510	709
9	Дулҕалаах	Томтор	1	5931	678525	285
10	Сартаҥ	Үҥкүр	2	12139	678527	511
11	Остуолба	Остуолба	1	1898	678500	294
12	Суордаах	Суордаах	1	9237	678511	351
13	Табалаах	Улахан-Күөл	2	26993	678504	984
14	Чөрүмчэ	Чөрүмчэ	2	13654	678522	229
15	Эҥэ	Сайдыы	2	21828	678521	609
16	Элгэс	Хайыһардаах	1	3683	678522	364
17	Янскай	Үөттээх	2	1747	678500	194
	Барыта		29	134,1 тыһ.км²		11352

Экономика

Промышленность

Улууска сир баайа хорҕолдьун, сурьма, кыһыл көмүс, үрүҥ көмүс, вольфрам, алтан, о.д.а. хостонор. Сэбиэскэй кэмҥэ манна Баатаҕай уонна Эһэ Хайа чугаһыгар хорҕолдьуну хостооһун күүскэ ыытыллыбыта (ол иһигэр Көстөргө эмиэ), Лазоҕа кыһыл көмүс хостоно сылдьыбыта. 1990-с сылларга годы сир баайын хостооһун барыта кэриэтэ тохтообута. 2001 сыллаахха Лазо^[3] дэриэбинэ сабыллыбыта, в 2003 сыллаахха Эһэ Хайа бөһүөлэги сабар туһунан былаан көрүллүбүтэ эрээри, олоххо киирбэтэҕэ^[4].

Кэлиҥҥи сылларга сир баайын хостооһун саҥа биэтэгэ саҕаланна, билигин улууска:

көмүс байдаах Сентачан — Россияҕа биир саамай бөдөҥ, 1990-с сылларга анаан тохтотуллубута. Билигин «Звезда» ХЭТ чөлүгэр түһэрии үлэтин түмүктээн, көмүһү хостооһун бара турар.
көмүс баайдаах Күчүс — Саха сиригэр биир саамай бөдөҥ. «Полюс Золото» ХЭТ манна чинчийии үлэтин ыыта сылдьар.
Прогноз — үрдүк хаачыстыбалаах үрүҥ көмүс баар сирэ.

Тыа хаһаайыстыбата

Улуус билиҥҥи сайдыытын уонна уратытын кытта быһаччы ситимнээх. Тыа хаһаайыстыбата сүнньүнэн ынах сүөһүнү, сылгыны, табаны уонна күндү түүлээҕи иитии.