Алтан (химия элэмиэнэ)

29 никель ← Алтан → цинк - ↑ Cu ↓ Ag Периодик табыл
Бүтүн билиилэрэ
Аата, бэлиэтэ, нүөмэрэ	Алтан, Cu, 29
Элемент категорията	transition metal
Бөлөҕө, периода, блога	11, 4, d
Өҥө	metallic copper
Атом маассата	63.546(3) g·mol−1
Электрон конфигурацията	[Ar] 3d10 4s1
Электрон хахха	2, 8, 18, 1 (Image)
Физик характеристикалара
Фазата	solid
Чиҥэ	8.96 g·cm−3
Убаҕас чиҥэ уулларыгар	8.02 g·cm−3
Ууллуу кэрдииhэ	1357.77 K (1084.62 °C, 1984.32 °F)
Оргуйуу кэрдииhэ	2835 K (2562 °C, 4643 °F)
Ууллуу итиитэ	13.26 kJ·mol−1
Уостуу итиитэ	300.4 kJ·mol−1
Итиини иҥэримтиэтэ	(25 °C) 24.440 J·mol−1·K−1
Паар баттааhына P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T/K 1509 1661 1850 2089 2404 2834
Атом характеристикалара
Кристал тутула	face centered cubic 0.3610 nm
Аhыйыы нүөмэрэ	+1, +2, +3, +4 (mildly basic oxide)
Электромэлдьэhиитэ	1.90 (Pauling scale)
Ионизация энергиялара |	1st: 745.5 kJ·mol−1
	2nd: 1957.9 kJ·mol−1
	3rd: 3555 kJ·mol−1
Атом радиуhа	128 pm
Атом радиуhа (calc.)	145 pm
Ковалент радиус	138 pm
Van der Waals radius	140 pm
Атын билиилэрэ
Магнетизма	diamagnetic
Электрик утарыы	(20 °C) 16.78 nΩ·m
Итиини ыытыы	(300 K) 401 W·m−1·K−1
Итии кэҥээhинэ	(25 °C) 16.5 µm·m−1·K−1
Тыас түргэнэ (thin rod)	(r.t.) (annealed) 3810 m·s−1
Юҥ модула	110 - 128 GPa
Кытаанах модула	48 GPa
Сабардам модула	140 GPa
Пуассон коэффициена	0.34
Мос скалата	3.0
Виккерс кытаанаҕа	369 MPa
Бринелл скалата	874 MPa
CAS регистрация нүөмэрэ	7440-50-8
Ордук бигэ изотоптара
Сүрүн ыстатыйа: Алтан изотоптара изо ИТ Аҥар үрэллиитэ РҮ ҮЭ (MeV) ҮО 63Cu 69.15% 63Cu is stable with 34 neutrons 65Cu 30.85% 65Cu is stable with 36 neutrons

Алтан диэн химия элемена. Бэлиэтэ Cu (лат. Cuprum). Атом нүөмэрэ 29. Судургу бэссэстибэтэ алтан  — пластичнай кыһыл көмүстүҥү өҥнөөх тимир (оксид субата суох буоллаҕына роза өҥнөөх). Былыр былыргыттан киһи-аймах туттар эттигэ.

Хорҕолдьуну кытта булкуйан чаҥ диэн булкааһы ылаллар. Чаҥ киһи-аймах сайдыытыгар улахан суолталаах этэ.