Иһинээҕитигэр көс

Улуу Британия

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
(Мантан: United Kingdom көстө)
Улуу Британия уонна Хотугу Ирландия Холбоhуктаах Хоруоллуга
Flag of the United Kingdom Royal coat of arms of the United Kingdom
Ыҥырыыта"Dieu et mon droit"[1]  (French)
"God and my right"
Өрөгөй ырыата"God Save the King"



Location of the United Kingdom
Location of the United Kingdom
Location of the  Улуу Британия  (dark green)

– on the European continent  (light green & dark grey)
– in the European Union  (light green)

Киин куората
(уонна саамай улахан куорат)
Лондон
51°30′N, 0°7′W
Ил тыла Ааҥл тыла
Региональнай тыллар Уэльстыы, Айрдыы, Ольстер скоттуу, Скоттуу, Скотт гэллыы, Корннуу
Омуктар (2011) 87.1% Үрүҥнэр,
2.3% Соҕуруу азиаттар, 3.0% Харалар, 2.0% Бааhынайдар, 0.9% Илин азиаттар уонна да атыттар[1]
Олохтоохтор ааттара Британнар
Дьаhалтата Парламент системата уонна Конституция монархията
 -  Монарх Карл III
 -  Премьер-министр Keir Starmer
Legislature Парламент
 -  Upper House Лордар дьиэлэрэ
 -  Lower House Түөлбэлэр дьиэлэрэ
Formation
 -  Acts of Union Ыам ыйын 1 к. 1707 
 -  Act of Union Тохсунньу 1 к. 1801 
 -  Anglo-Irish Treaty Муус устар 12 к. 1922 
ЭУ кыттыыта Тохсунньу 1 к. 1973
Иэнэ
 -  Бүтүн 244 820 km² (79th)
94 526 sq mi 
 -  Уу (%) 1.34
Олохтоохторо
 -  2016 estimate 65,102,385[2] (22)
 -  2011 census 63,258,918[3] 
 -  Олохтоох чиҥэ 271/km² (50)
701/sq mi
БИО (АКП) 2006 estimate
 -  Total US$2.270 trillion (6th)
 -  Per capita US$37,328 (13th)
БИО (номинал) 2007 estimate
 -  Total $2.772 trillion (5th)
 -  Per capita US$45,845 (9th)
Дьини (2012) 32.4[4] 
КСИ (2005) 0.946 (high) (16th)
Валюта Pound sterling (£) 1 (GBP)
Кэм зоната GMT (UTC+0)
 -  Сайыҥҥы кэм BST (UTC+1)
Ил домен .uk [2]
Телефон кода +44
Footnotes

Улуу Британия уонна Хотугу Ирландия Холбоhуктаах Хоруоллуга (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) диэн хотугулуу-арҕаа Европа дойдута. Британия арыыларыгар баар. Атлантика далайын кытылыгар Европа арҕаа өттүгэр сытар.

Сомоҕо хоруоллук 1707 сыллаахха Шотландия уонна Англия хоруоллуктара холбоһууларын түмүгэр олохтоммута; ол эрээри, мантан эрдэ 1603 сыллаахха, Шотландии хоруола Яков VI Англия уонна Ирландия бөрөстүөллэрин утумнаабыта (Яков I). 1800 сыллаахха Улуу Британия Хоруоллуга уонна Ирландия Хоруоллуга холбоһон, Улуу Британия уонна Ирландия холбоһуктаах хоруоллуктара буолбуттара. 1922 сыллаахха Ирландия көҥүл дойдута арахсыаҕыттан Холбоһуктаах Улуу Британия уонна Хотугу Ирландия хоруоллуктара диэн ааттаммыта.

Улуу Британия — Европа бөдөҥ дойдуларыттан биирдэстэрэ, 1952 сыллаахтан ядернай сэрии сэптээх дойдулар ахсааннарыгар киирэр (1968 сыллаахха ядернай сэрии сэбин тарҕаппат туһунан дуогабарга билиниллибитэ), ХНТ Куттал суох буолуутун куруук баар чилиэнэ, урукку Британия империятын метрополията (киинэ); британия ыраахтааҕыта 15 тутулуга суох судаарыстыба уонна Содружество баһылыгынан билиниллэр.

Ааҥыл тыла элбэх дойдуга иккис тыл быһыытынан тарҕанна, интэриниэккэ уонна да атын ситимнэргэ баһылыыр оруолу оонньуур. Улуу Британия экэниэмикэтэ — аан дойдуга тохсус миэстэни ылар; дойду байыаннай бүддьүөтэ — аан дойдуга үрдүктэртэн биирдэстэрэ.

Салайыытын тутула — парламеннаах монархия. Судаарыстыбатын тутула — квази-унитарнай судаарыстыба, XX үйэ бүтэһигиттэн судаарыстыбаҕа киирэр түөрт дойдуттан үһэ (Шотландия, Хотугу Ирландия, Уэльс) хааччахтаах автономия бырааптаахтар.

Киин куората — Лондон, Европа бөдөҥ куораттарыттан биирдэстэрэ, аан дойду үбүн-экэниэмикэтин кииннэриттэн биирдэстэрэ.

Официал тыллара: дойдуга — ааҥыл тыла; ону таһынан Уэльска валлийскай; Шотландияҕа гэльскай (шотландия кельтарын тыллара) уонна скотс (шотландия ниэмэстэрин тыла); Корнуоллга (Англия) - корнскай; Хотугу Ирландияҕа - ирландскай.

Биэрэпис (Census in the United Kingdom) хас уон сыл аайы буолар http://www.statistics.gov.uk/geography/census_geog.asp Архыыптаммыт 2011, Бэс ыйын 4 күнүгэр.

2011 сыллааҕы биэрэпис түмүгүнэн Улуу Британия олохтоохторун ахсаана 63181775 буолбута[5]. Бу көрдөрүүтүнэн Европа Сойууһугар 3-с миэстэлээх, Наассыйалар Содружестволарыгар — 5-суонна аан дойдуга — 21-с.

1917 — Аан дойду бастакы сэриитин кэмигэр Улуу Британия хоруола Георг V бэйэтин кэргэттэрин ааттарыттан ниэмэстии титуллары суох гынарга ыйаах таһаарбыт. Инньэ гынан хоруол династиятын аата Саксен-Кобург-Гота оннугар Виндзор буолбута.

Аан дойду үрдүнэн Улуу Британия экономикатынан алтыс миэстэҕэ турар уонна Европаҕа Германияҕа эрэ баһыйтарар.