Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
- Японияҕа Танабата диэн таптал бэстибээлэ (урукку аата Сулус бэстибээлэ) ыытыллар. Үһүйээн быһыытынан, бу эрэ түүн таптаспыт сулустар көрсөр кыахтаахтар эбит.
- Илиҥҥи славяннарга Иван Купала түүнүн бэлиэтииллэр. Бурдук ыһар омуктарга былыр былыргыттан, христианство тарҕаныан инниттэн ураты суолталаах этэ. Бу түүн иччилэр күүһүрэр түүннэрин быһыытынан ааҕыллара, ону утарсан эбэтэр төттөрүтүн сөбүлэһэн, ыччат элбэх дьээбэни-хообону оҥороро. Кыыс уонна дьахтар атын киһини кытта сылдьара бобуллубата.
- 1520 — Отумба кыргыһыыта: 2 тыһ. кэриҥэ киһилээх Испания конкистадордарын уонна кыттыгастаах индеецтэрин сэриитэ 20 тыһ. киһилээх ацтек сэриитин кыайбыт. Ацтектар төһө да элбэхтэрин иһин, 23 эрэ аттаах, тимир куйахтаах рыцардарга кыайан утарыласпатахтар.
- 1911 — АХШ, Улуу Британия (Канаада аатыттан), Дьоппуон уонна Арассыыйа "Хотугу Чуумпу далайдааҕы Түлүөн Тириитин Конвенциятын" түһэрсибиттэр. Аһаҕас байҕалга булт бобуллубут, ол эрээри туорааһын быһыытынан олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарга көҥүллэмит. Бу айылҕа кыылларын харыстыырга бастакы дойдулар ыккардыларынааҕы дуогабар.
- 1937 — Пекин куоратыгар Марко Поло (Лугоу) күргэтин инциденэ буолбут. Маны Дьоппуон Импиэрийэтэ сылтах оҥостон Иккис Дьоппуон-Кытай сэриитин саҕалаабыт.
- 1966 — Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ аан бастаан туттарыллыбыт. Бастакы лауреатынан график-худуоһунньук Афанасий Мунхалов буолбут. Дьоно бары Чурапчы көһөрүүтүгэр өлбүттэрэ, онон оҕо дьиэтигэр улааппыта.
- 1993 сыллаахха Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Николай Терешкин диэн киһини сэрии кэмигэр Бэрдьигэстээх таһыгар саахалламмыт сөмүлүөккэ баар дьону быыһаабытын иһин «Хорсунун иһин» мэтээлинэн наҕараадалаабыт (өлбүтүн кэннэ).
- 2000 — Икки палааталаах Ил Түмэн (салайааччылар Василий Филиппов уонна Николай Соломов) Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонугар тоҕус «федеральнай» уларытыыны оҥорбут. Элбэх ыстатыйаҕа РФ конституциятын уонна кини бастыыр оруолун ахтар буолбуттар. Ону таһынан өрөспүүбүлүкэ тас ситимнэрин МИД хонтуруоллуур буолбут, СӨ бэрэсидьиэнэ сэбилэниилээх күүстэргэ дьайар кыаҕа суох буолбут. Ил Түмэн өрөспүүбүлүкэ нолуогун РФ бүддьүөтүгэр ыытар кээмэйин быһаарара тохтообут, онон бүддьүөт уонна нолуок бэлиитикэтэ федерация таһымыгар оҥоһуллар буолбут.
- 2007 — "Аан дойду саҥа дьиктилэрин" куоластааһынынан талбыттар. Кыайыылаах баараҕай тутуулар: Колизей, Кытай улуу эркинэ, Мачу-Пикчу, Петра, Тадж Махал, Христос Өрөһүйээччи статуята (Рио де Жанейро), Чичен-Ица.
- 1919 — Илья Гурвич (12.03.1992 өлб.) — аҕыйах ахсааннаах омуктары чинчийбит этнограф, устуоруйа билимин дуоктара, ССРС Государственнай бириэмийэтин лауреата. Эдэр сылдьан МГУ-ну бүтэрээт сэрии кэмигэр 1941—1946 сс. Өлөөҥҥө оскуола дириэктэринэн үлэлээбит.
- 1932 — Чурапчы Арыылааҕар Иннокентий Потапов (2005 өлб.) — худуоһунньук, РСФСР ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Ойуунускай аатынан Ил бириэмийэтин лауреата, Арассыыйа художествотын академиятын чилиэнэ, ССРС наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ.
- 1946 — Бүлүү куоракка Анатолий Алексеев — СӨ наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ, СӨ НА дьиҥнээх чилиэнэ, СГУ ректора, устуоруйа билимин дуоктара, профессор.
- 1950 — Мэҥэ Мооругар Михаил Апросимов — дыраама тыйаатырын, киинэ артыыһа, суруйааччы. СӨ үтүөлээх артыыһа, СӨ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
- 1952 — Орхан Памук — туурак аныгы суруйааччыта, дойду иһинэн, ону таһынан аан дойду таһымынан литэрэтиирэҕэ бириэмийэлэр лауреаттара. 2006 сыллаахха литэрэтиирэҕэ Нобель бириэмийэтин лауреата буолбута.
- 1976 — Лия Роббек — олоҥхону чинчийэр учуонай, филология билимин хандьыдаата.
- 1892 — Иван Черскэй — 1863 сыллаахха поляктар Арассыыйа импиэрийэтин утары өрө турууларыгар кыттыбытын иһин Сибииргэ көскө олорбут, Сибиири чинчийээччи, геолог. Кэлин Саха сирин хотугулуу-илин өттүн чинчийбитэ, ол сылдьан Халымаҕа өлбүтэ. Кини аатынан улахан хайа сиһэ уонна Аллараа Халыма улууһун киинэ ааттаммыттара.
