Күн Дьирибинэ

Күн Дьирибинэ
Төрөөбүт аата:	Саввин Степан Афанасьевич
Суруйбут ааттара:	Хабарыттар Халлааныскай, Дьайаам, Халарык, Куорат уола, Күн Дьирибинэ
Төрөөбүт күнэ:	24 ахсынньы 1903({{padleft:1903|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:24|2|0}})
Төрөөбүт сирэ:	Болтоҥо, Боотур Уус улууһа, Саха уобалаһа
Өлбүт күнэ:	22 муус устар 1970({{padleft:1970|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:22|2|0}}) (66 сааһыгар)
Дойдута:	Россия империята Россия империята → ССРС ССРС
Дьарыга:	поэт, үгэһит, тылбаасчыт
Наҕараадалара:	Орден Славы «Сталинград көмүскэлин иһин» мэтээл

Күн Дьирибинэ (Саввин Степан Афанасьевич) (24.12.1903, Болтоҥо нэһилиэгэ, Боотур Уус улууһа, Саха уобалаһа — 22.04.1970) — саха биллиилээх бэйиэтэ, үгэһитэ, тылбаасчыта, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (1944).

Олоҕун олуктара

• 1903 сыллаахха ахсынньы 24 күнүгэр Боотур Уус улууһугар (билиҥҥи Чурапчы) улууһугар Болтоҥоҕо төрөөбүт. С. А. Саввин оҕо сааһыттан сытыы-хотуу, булугас өйдөөх, үлэни-хамнаһы кыайымтыа киһи буола улааппыт.
• Чурапчы түөрт кылаастаах оскуолатын бүтэрбит.
• 1919—1920 сыллардаахха Волревкомҥа үлэлээбит.
• Ол кэнниттэн Дьокуускайдааҕы педтехникумҥа киирэн үөрэнэн испитэ. Ол саҕана гражданскай сэрии күөдьүйэн, ЧОН этэрээтигэр байыас буолан 1922 сыллаахха Тулаҕы Киллэмҥэ сэриилэспит.
• 1923 сыллаахха Амматааҕы кыргыһыыга кыттыбыт.
• 1924—1929 сс. — Дьокуускайдааҕы педтехникуму бүтэрэн баран ГПУ НКВД органнарыгар үлэлээбит.
• Суруйар үлэтин 1925 с. үгэһит, сатирик уонна фельетонист быһыытынан саҕалаабыт. Бэйэтин учууталынан Демьян Беднай суруйааччыны ааттыыр эбит.
• 1930 с. — «Тураах тойуга, сахсырҕа саҥата» хомуурунньуга тахсыбыт.
• 1933 сыллаахха Москубаҕа КУТВ (Коммунистический университет трудящихся Востока) үөрэнэн бүтэрбит. Ол кэннэ «Кыым» хаһыат эрэдээктэринэн үлэлээбит.
• 1935 с. «Ох тыл» диэн ааттанан саха сатиратын бастакы хомуурунньуга тахсыбыт, онно П. Ойуунускай, Эллэй, Суорун Омоллоон, В. Чиряев, Чаҕылҕан уонна Күн Дьирибинэ айымньылара киирбиттэр (24 ааттан 10 араас псевдонимнарынан киниэнэ эбит).
• 1938 с. репрессияҕа түбэспит.
• 1939 сылтан Саха Сиринээҕи кинигэ кыһатыгар тылбаасчытынан уонна эрэдээктэринэн үлэлээбит.
• 1942—1943 сс. — 1942 сыллаахха Дьокуускай военкоматынан Кыһыл Аармыйаҕа ыҥырыллыбыт. 1942 сыл атырдьах ыйыттан Сталинградскай, Соҕуруу, 4-с Украинскай фроннарга сэриилэспит. Сталинградтааҕы кыргыһыыга кыттыбыт. Гвардия старшината. Танка ротатын орудиятын хамандыыра. 1942 сыл сэтинньи 21 күнүгэр Сталинград анныгар кыргыһыыга атаҕар ыарахан бааһырыы ылбыт. Хорсун быһыыларын иһин Албан аат III ст. уордьанынан наҕараадаламмыт.
• Сэрииттэн этэҥҥэ эргиллэн кэлэн «Хотугу сулус» сурунаалга үлэлээбит.
• 1970 сыллаахха муус устар 22 күнүгэр өлбүт.

Эрилик Эристиин «Маарыкчаан ыччаттара» айымньытыгар Сеня Оноев прототибынан буолбут.

Тылбаасчыт быһыытынан саха тылыгар М. Горькай «Мать», К. Тренев «Любовь Яровая», П. Ершов «Конек-горбунок», П. Вершигора «Люди с чистой совестью», В. Ажаев «Далеко от Москвы», Г. Николаева «Жатва» уо. д. а. айымньылары тылбаастаабыт.

Айымньылара

• «Тураахтаах күүдээх»
• «Тастыҥ лааппы „талбыт табаара“»
• «Көбүөхтүүрүн аанньа күөх киһиргэс»
• «Уустарга»
• «Бэркэ таптыыр биэбэккэбэр, биэстэ эстэр бинтиэпкэбэр»

Күн Дьирибинэ тылын-өһүн хомоҕойун, сытыытын Платон Алексеевич Ойуунускай үрдүктүк сыаналаабыта уонна кини туһунан маннык суруйбута:

Куһаҕаны кутуурга Кутаа уот тыллаах, Албыны аччатарга Апчырҕан айахтаах, Тыытар ытыс, Тыытылба тыҥырах, Күлүүк уол — Эн буолаа инигин!'

Ырыа буолбут айымньыта

Норуот ырыата буолбут Марк Жирков муусукатыгар «Бинтиэпкэбэр диэн ырыалаах:

«Биэрэ кыыска иирээхтээн,
Миигин умнуоҥ, мэниктээмэ,
Хааннаах сүрэххин биэрээхтээн
Хаалыаҥ, быстыаҥ!» — диэхтээмэ,

Бэркэ таптыыр биэбэкэм,
Биэстэ эстэр бинтиэпкэм!

Суруйбут ааттара

• Хабарыттар Халлааныскай.
• Дьайаам.
• Халарык.
• Куорат уола.
• Күн Дьирибинэ — ордук биллибит аата.

Наҕараадалара

• Ленин уордьана
• «Бочуот Бэлиэтэ» уордьан
• Албан аат III ст. уордьана (06.08.1946)
• «Сталинград көмүскэлин иһин» мэтээл

Аймахтара

• Аҕата Афанасий Андреевич туохха барытыгар дьоҕурдаах, мындыр өйдөөх, сэргэх киһи эбитэ үһү. Суруксут бэрдэ эбит. Чурапчыга көскө кэлбит политсыылынайдары сылларын ыйан, хайдах олорбуттарын сэттэ кэрдиис кэмҥэ арааран оҥорбута билигин научнай суолталанна. Кини дьулуһан туран, уолаттара үөрэхтээх дьон буолалларыгар кыһаллыбыт. Сирдэригэр-уоттарыгар Саввиннар Чочоолоптор диэнинэн биллэллэрэ.
• Аҕатын убайа Андрей Андреевич Саввин (1896—1951) — краевед, этнограф, фольклорист.
• Быраата Виктор Афанасьевич Саввин — РФ үтүөлээх, Саха АССР народнай артыыһа.
• Кинилэр соҕотох балтыларын Мария (Аайа) кэргэнэ Гаврил Иванович Макаров — Дьуон Дьаҥылы эмиэ биллиилээх суруйааччы.

Кини туһунан

• Баҕатаайыскай Р. Күлүүк уол Күн Дьирибинэ / / «Саха сирэ». — 1994. — Тохсунньу 6 к.
• Стручков Е. Күн сирин көмүскэлигэр: [Буойун-суруйааччылар тустарынан] / / «Киин куорат». — 2001. — Ыам ыйын 5 к.
• Тимофеев С. Убайым Күн Дьирибинэ: (Оҥорон көрүүтэ суох ойом-сойом ахтыы) / / «Сахаада». — 1994. — Бэс ыйын 28 к.
• Тумат С. Кинилэргэ сүгүрүйэбит: Аҕа дойду көмүскэлигэр кыттыбыт суруйааччылар / / «Чолбон». — 2000. — № 5. — С. 31—34.
• Степан Саввин — Кюн Дьирибинэ / / Писатели Земли Олонхо: Биобиблиогр. справ. — Якутск, 2000. — С. 331—332.
• С. А. Саввин — Кюн Дьирибинэ: (90 лет со дня рождения) / / Якутия—1993: Календарь знаменат. и памят. дат. — Якутск, 1993. — С. 64—65.
• Баснописец Кюн Дьирибинэ: (К 60-летию со дня рождения) / / Календарь знаменательных и памятных дат Якутской на 1963 год. — Якутск, 1963. — С. 84—86.

Сигэлэр

• Саввин Степан Афанасьевич — Күн Дьирибинэ
• С. П. Ойунская. 100 лет со дня рождения С. А. Саввина — Кун Дьирибинэ, поэта, переводчика.