Саввин Андрей Андреевич

Саввин Андрей Андреевич — Өндөрүүскэ (21.11.1896—31.05.1951) — саха аһын-үөлүн, көмөр сиэрин-туомун чинчийбит этнограф учуонай, кыраайы үөрэтээччи, түмэл үлэһитэ.

Олоҕун олуктара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

1896 сыллаахха сэтинньи 21 күнүгэр Саха уобалаһын Боотуруускай улууһугар (билигин Чурапчы улууһа) Болтоҥо нэһилиэгэр төрөөбүт.
1911 сыллаахха Дьокуускайга элбэх саха ыччатын үөрэппит реальнай училищеҕа үөрэнэ киирэр. Ити сайын сынньалаҥар дойдутугар тахсыбыт Сэмэн Новгородовка дьарыктаммыт. Өндөрүүскэ манна икки эрэ сыл үөрэммит. Кураан дьыллар кэлэннэр, Саввиннар сүөһүлэрэ аҕыйаан, оҕолорун куоракка үөрэттэрэр кыахтара суох буолан дойдутугар аҕалан, Н. Т. Андреев чааһынай оскуолатыгар биэрэллэр. Онтон «сөбүн үөрэнниҥ, суруксуттаа», — диэбиттэр.^[1]
1914 сыллаахха бастакы аан дойду сэриитэ саҕаламмытыгар хаһыат пропагандатыгар оҕустаран, сэриигэ бараары «илбиһирэн», дьонун уйулҕатын хамсаппыт. Инньэ гынан, хаһан да көрбөтөх кыыһын, баай Кривошапкиннар кыыстарын кытары күүстэринэн холбообуттар.^[1]
1917 с. — революцияны үөрэ көрсүбүт. Нэһилиэгэр Уопсастыбаҕа куттал суох буолуутун, ас-үөл комиссиятын чилиэнинэн талыллыбыт, интеллигенция уонна ыччат холбоһуктарын куруһуоктарыгар кыттыбыт.^[1]
1918—1919 сс. — Амма үрдүгэр Дьадьырга чааһынай оскуола аһан учууталлыыр. Мантан ыла А. А. Саввин общественнай үлэтэ саҕаланар. Гражданскай сэрии сылларыгар үрүҥнэргэ да, кыһылларга да кыттыспатаҕын сэрии икки өттүттэн кырыктааҕын сөбүлээбэтэҕинэн быһаарар.^[1]
1920 с. — советскай үлэһит.
1929—1937 сс. — учууталлыыр. Чуолаан бу кэмҥэ кыраайы үөрэтиинэн дьарыктанар.
1937 с. — Саха АССР үөрэтиигэ Обществотын инспектора.
1937 с. — Саха АССР СНК иһинэн тыл уонна культура Институтугар үлэлии сылдьыбыт.
1938—1939 сс. — Сэһэн Болону кытары Бүлүү бөлөх оройуоннарыгар фольклорнай-диалектологическай экспедицияҕа сылдьан, биллиилээх олоҥхоһуттар С. Н. Каратаев «Тоҥ Саар бухатыыр», С. С. Афанасьев «Одун Чураа», М. З. Мартынов «Оҕо Дуолан» олоҥхолорун суруйан норуотугар хаалларбыта. Норуот ырыаһыта уонна сэһэнньитэ С. А. Зверев айдарыылаах дьоҕурун арыйыыга көмө буолбута. Экспедиция түмүгүнэн А. А. Саввин норуот фольклорыгар сүҥкэн матырыйаалы хомуйбута, ол иһигэр — Бүлүү ойууннарын туһунан номохтору уонна кэпсээннэри, алгыс тыллары, араас үһүйээннэри уонна үгэстэри.
1939—1940 сс. — Хоту улуустарынан — Дьааҥынан, Абыйынан уонна Аллайыаханнан — фольклорнай-диалектологическай экспедицияҕа кыттыыны ылбыта. Саввин хомуйбут матырыйааллара РНА СС Дьокуускайдааҕы билим Киинин Архивыгар хараллан сыталлар.
1942—1944 сс. — учууталлыыр.
1948 с. — саҥа аһыллыбыт Чурапчытааҕы кыраайы үөрэтэр музейга дириэктэринэн анаммыт. Үлэлээбит үс сылын устатыгар кини сөптөөх үбү туруорсан, музей материальнай-научнай базата хаҥыырыгар үгүс сыратын уурбута, нэһилиэнньэҕэ киэҥ сырдатар үлэни ыытан, музей фондатыгар баай этнографическай матырыйаалы түмэн хаалларбыт.^[1]
1951 сыллаахха ыам ыйын 31 күнүгэр өлбүт.

Сүрүн үлэлэрэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

«Пища якутов до развития земледелия», состоящая из шести глав, вторая глава «Якутский кумыс» включена в «Сборник материалов по этнографии якутов» (I. Якутск, 1948. — С. 117—138).
«Материалы по верованиям».
«Погребальные обычаи якутов».
«Элементы буддизма в религии якутов».
«Гончарное искусство у якутов».
«Вооружение древних якутов».
«Магия у якутов».
«Шаманство».
«Народная ветеринария».
«Народная медицина».
«Народные приметы погоды».