Чувашия
| |||||
.svg)
| |||||
| Киин куората | Чебоксаар | ||||
| Иэнэ | 18 343 км² | ||||
| Дьонун ахсаана | 1 251 619 киhи[1] (2010) | ||||
| Федеральнай уокуруга | Волгатааҕы | ||||
| Экономическай оройуона | Волга-Вятка | ||||
| Ил тыла | Чуваш тыла, Нуучча тыла | ||||
| Президент | Олег Николаев | ||||
| Председатель Государственного Совета | Олег Попов | ||||
| Кэм зоната | Халыып:MSK+1 | ||||
Чувашия Өрөспүүбүлүкэтэ диэн Арассыыйа Федерациятын субъега, Волгатааҕы федеральнай уокурукка киирэр. Судаарыстыбаннай тыллара - нуучча уонна чуваш тыллара. Киин куората - Чебоксаар.
Географията
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Чуваш Өрөспүүбүлүкэтэ Илин-Европа намталын илин өттүгэр, үксэ Волга уҥа кытылыгар, Сура уонна Свияга салааларын ыккардыгар сытар. Территорията — 18,3 тыһ. кв. км.
Арҕаа Нижнэй Новгород уобалаһын, хоту Марий Эл Өрөспүүбүлүкэтин, илин Татарстаанныын уонна Мордовиялыын, соҕуруу Ульяновскай уобаластыын быысаһар.
Килиимэтэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Чувашия сымнаһыар континент килиимэттээх, ойуурдаах куйаар уонна ойуур айылҕа зоналарыгар киирэр. Орто элбэх сыллааҕы салгынын температуурата тохсунньуга -13°С буолар; от ыйыгар +19°С. Сөҥүү сыллааҕы орто таһыма — 530—570 мм.
Устуоруйата
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1925 — Чуваш автономиялаах уобалаһа өрөспүүбүлүкэ статуһун ылбыт - Чуваш АССР үөскээбит. Чувашияны өрөспүүбүлүкэ гыналларыгар хас да барылы сыымайдаабыттара биллэр. Ол курдук ол саҕана Симбирскай билигин Ульяновскай куоракка кииннээн саҥа өрөспүүбүлүкэ оҥорор былаан баара. Ол эрээри, чувааштар бэйэлэрин этиилэрин улахаҥҥа уурбатахтара, чувааштар түөлбэлээн олорор кыра сирдэрин Казаан күбүөрүнэтиттэн эбэн биэрбиттэрэ эрээри, сорох сирдэрин төттөрүтүн атын күбүөрүнэлэргэ быһан биэрбиттэрэ, оттон Симбирскэй тула сир билигин Ульяновскай уобалас буолан сытар.
Нэһилиэнньэтэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Госкомстат ааҕыытынан кыраайга1 243 431 киһи олорор (2013). Дьон чиҥэтэ 67.79 киһи/км2. Онтон куорат олохтоохторун бырыһыана — 59.81% (2013).
Национальнай састааба
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]2002 сыллаах биэрэпис түмүгүнэн республика территориятыгар 106 национальность баар эбит, онтон чуваштар үс гыммыт иккитин, онтон нууччалар чиэппэртэн элбэх элбэх эбит:
| Национальность | 1926 год, тыһ киһи. (*) |
1939, тыһ киһи.. (*) |
1959, ттыһ киһи. (*) |
1970 сыл, тыһ киһи., тыс. чел. (*) |
1979 сыл, тыһ киһи.(*) |
1989, тыһ. киһи (*) |
2002 сыл, тыһ киһи. (* Архыыптаммыт 2011, Алтынньы 10 күнүгэр.) |
2010 тыһ киһи.[2] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| чуваштар | 667,7 (74,7 %) | 777,2 (72,2 %) | 770,4 (73,0 %) | 856,2 (70,0 %) | 887,7 (68,4 %) | 906,9 (67,8 %) | 889,3 (67,7 %) | 814,8 (67,7 %) |
| нууччалар | 178,9 (20,0 %) | 241,4 (22,4 %) | 263,7 (24,0 %) | 299,2 (24,5 %) | 338,2 (26,0 %) | 357,1 (26,7 %) | 348,5 (26,5 %) | 323,3 (26,9 %) |
| татаардар | 22,6 (2,5 %) | 29,0 (2,7 %) | 31,4 (2,9 %) | 36,2 (3,0 %) | 37,6 (2,9 %) | 35,7 (2,7 %) | 36,4 (2,8 %) | 34,2 (2,8 %) |
| мордвалар | 24,0 (2,7 %) | 22,5 (2,1 %) | 23,9 (2,2 %) | 21,0 (1,7 %) | 20,3 (1,6 %) | 18,7 (1,4 %) | 16,0 (1,2 %) | 13,0 (1,1 %) |
2002 сыллаах биэрэпис түмүгүнэн атын национальностары эптэххэ маннык буолар эбит [3]:
| Национальность | Ахсаана | Барыһыана |
|---|---|---|
| Чувааштар | 889 268 | 67,69 % |
| Нууччалар | 348 543 | 26,53 % |
| Татаардар | 36 401 | 2,77 % |
| Мордвалар | 16 383 | 1,25 % |
| Украинецтар | 6 422 | 0,49 % |
| Марийдар | 3 600 | 0,27 % |
| Белорустар | 1 881 | 0,14 % |
| Эрмээннэр | 1 261 | 0,14 % |
| Азербайдьаннар | 857 | 0,07 % |
| Цыганнар | 751 | 0,06 % |
| Ниэмэстэр | 520 | 0,05 % |
Сигэлэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls
- ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Национальный состав населения по регионам России
