Уус-Алдан улууһа
Уус-Алдан улууһа Усть-Алданский улус | |
Гиэрбэтэ |
Былааҕа |
Дойду | Арассыыйа |
Регион | Саха Өрөспүүбүлүкэтэ |
Улуус киинэ | Бороҕон |
Иһигэр киирэллэр | 21 олохтоох тэриллии |
Улуус баһылыга | Аммосов Василий Иванович |
Олохтоммут күнэ-дьыла | 1930, тохсунньу 9 |
Иэнэ | 18,3 тыһ. км² |
Климата | тосту-конт |
Олохтоох дьонун ахсаана • Чиҥэ • Омуктара • Конфессиялар |
23 тыһ. киһи 1,23 киһ./км² саха Айыы үөрэ5э |
Олохтоохторун аата | уус-алданнар |
Официальнай ситим-сир |
Уус-Алдан — Саха Сирин киин өттүгэр тайаан сытар улуус. Билиҥҥи көрүҥүнэн 1930 сыл тохсунньу 9 күнүгэр тэриллибитэ.
Киинэ — Бороҕон (7 тыһ. тахса киһи). Нэһилиэнньэлээх пууннара — 35, нэһилиэктэрэ — 22. Нэһилиэнньэтэ 2002 сыллаахха — 23 тыһ. тахса. Нэһилиэнньэ сир иэнигэр тиксиитэ — 1,23 киһ./км². Нэһилиэнньэ баһыйар үгүс өттө (2002 с.) — сахалар (98 %).
Улуус сирин-уотун иэнэ көнө хаптал сир. Улуус улахан өртө Саха киин хаптал сиринэн тайыыр. Тохсунньу орто температурата — -42 °C, от ыйыгар - +17…+18 °С. Сөҥүү түһүүтэ сылга 200–250 мм. Улууһу таарыйар улахан өрүстэр — Өлүөнэ, Алдан. Элбэх күөллэрдээх, олортон ордук улаханнара — Мүрү, Өнөр, Таргылдьыма.
Улууска бороҥ чох, тутуу матырыйаала буолар хостонор баай саппааһа булуллубута.
Уус-Алдан улууһа саха уустарын икки ордук бөдөҥ холбоһуктарыттан (Хаҥаластары тэҥэ) биирдэстэрэ — Бороҕон ууһун сирдэрин ылар. «Бороҕон» диэн ааты түүрдүү-моҥуоллуу уустар улуу иллэрин терүттээччи Чыҥыс Хаан тахсыбыт бордьигин ууһун аатыттан сэдиптииллэр. Уйбаан Белолюбскай уонна Майаҕатта Бэрт Хара төрөөбүт улуустара.
Демография
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Администрацияларынан араарыы
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]# | Нэһилиэктэр | Кииннэрэ | Кыра
бөһүөлэктэр |
Улуус
кииниттэн, км |
Почта
индекса |
Нэһилиэнньэ
ахсаана (2007 сыл) |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | Мүрү | Бороҕон, улуус киинэ | Мындааба, Томтор | 0 | 7353 | |
2 | Суотту | Оҕуруоттаах | Саһылыкаан, Хоноҕор | 72 | 2010 | |
3 | Лөгөй | Кэптэни | Хомустаах, Даалы | 36 | 1590 | |
4 | Дүпсүн | Дүпсүн | Бээди, Остуойка | 56 | 1376 | |
5 | Курбуһах | Уус Күөлэ | Окоёмовка, Балаҕаннаах | 73 | 1210 | |
6 | Найахы | Балыктаах | 73 | 1018 | ||
7 | Өлтөх | Бэйдиҥэ | Арыылаах | 51 | 1002 | |
8 | Бороҕон | Тумул | Арыы Тиит, Элэһин | 57 | 1000 | |
9 | Бэрт-Уус | Сыырдаах | Чирэпчи | 28 | 908 | |
10 | Байаҕантай | Танда | 48 | 781 | ||
11 | Бастакы Хоро | Чараҥ | 4 | 696 | ||
12 | Өнөр | Эһэлээх | 35 | 613 | ||
13 | Баатаҕай | Хомустаах | 65 | 607 | ||
14 | Иккис Лөгөй | Тулуна | 17 | 572 | ||
15 | Түүлээх | Кылаайы | 132 | 567 | ||
16 | Хоро | Майаҕас | 6 | 533 | ||
17 | Бастакы Өспөх | Уһун Күөл | 45 | 510 | ||
18 | Чэриктэй | Чэриктэй | 91 | 464 | ||
19 | Өспөх | Дыгдал | 110 | 350 | ||
20 | Тиит Арыы | Тиит Арыы | 60 | 308 | ||
21 | Бээрийэ | Бээрийэ | 77 | 301 | ||
Барыта | 23423 |
Үөрэҕирии
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Уус-Алдан улууһуттан төрүттээх биллиилээх дьон
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Стрекаловскай Михаил Михайлович (1914—29.07.1989) — Арассыыйа Федерациятын Дьоруойа, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа.
- Босиков Николай Афанасьевич (18.12.1931—2008) — поэт, сэһэнньит.
- Лонгинов Владимир Дионисьевич (02.09.1919- 1943) — Советскай Союз Геройа, Аҕа Дойду сэриитин кыттыылааҕа.
- Егоров Гаврил Васильевич-Бартыһаан Дьөгүөрэп — гражданскай сэрии дьоруойа.
- Окоемов Николай Николаевич - государственнай, политическай диэйэтэл.
- Тарскай Николай Николаевич - спорт эйгэтигэр республика биллиилээх тэрийээччитэ, салайааччыта.
- Иван Васильевич Мигалкин - саха народнай поэта.