Дьүөгэ Ааныстыырап
Никифор Кирикович Седалищев — Дьүөгэ Ааныстыырап (29.01.1913—1944) — саха суруйааччыта.
Олоҕун олуктара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1913 сыллаахха тохсунньу 29 күнүгэр Үөһээ Бүлүү Кэнтигэр төрөөбүтэ. 1931 с. Бүлүүтээҕи педучилищеҕа үөрэнэ киирбит. Бу үөрэнэ сылдьар кэмигэр сир түҥэтиитигэр уонна нэһилиэгэр бастакы тыа хаһаайыстыбатын артыалын тэрийиитигэр кыттар. Доруобуйата мөлтөөн үөрэҕин бүтэрбэт. 1934—1936 сс. Бүлүү уонна Үөһээ Бүлүү оскуолаларыгар саха тылын уонна литературатын үөрэтэр. 1936 с. Нам оройуонун үөрэҕин кэмитиэтигэр пионердар отделларын сэбиэдиссэйинэн ананар. 1938—1941 сс. — «Бэлэм буол» өрөспүүбүлүкэ хаһыатын сэкэрэтээрэ, онтон эппиэттээх эрэдээктэрэ.
Сэриигэ кыттыыта
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаламмытыгар 1941 с. атырдьах ыйыгар Н. К. Седалищев армияҕа барар. Радистар онтон эппиһиэрдэр комсостав куурустарын бүтэрэн баран младшай лейтенант сыбаанньалаах взвод хамандыыра буолбут. Калинин уонна Ленинград анныгар кыргыһыыларга кыттыбыт. Үстэ бааһырбыт. 1944 с. олунньутугар сураҕа суох сүппүт.
Айар үлэтэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Н. К. Седалищев кылгас (1913—1944), ол гынан баран дьикти айар олоҕу олорон ааспыт. 1933 с. бастаан бэчээттэнэр. Бастакы айымньыта «Ууhуттар» диэн кэпсээн. 1938 с. икки хомуурунньуга тахсар: «Ньургуһун уонна Лоокуут» уонна «Родительская любовь».
Н. К. Седалищев айар үлэтигэр оҕолорго аналлаах айымньылар улахан миэстэни ылаллар.
Дьүөгэ Ааныстыырап айдарыылаах поэт, драматург уонна очеркист быһыытынан эмиэ биллэр («В советской школе», «Счастливое детство», «Учебный день» уо. д. а.). Тылбаастара эмиэ улахан суолталаахтар: Всеволжскай И. Е. Маршал эдэр сааhа: Драма, 1939, Павленко П. А. «На Востоке» (Границатааҕы сэриилэhии: Роман 2 баһын IV чааhа), Салтыков-Щедрин М. Е. «Мавруша-Новоторка», 1939.
Үһүйээннэргэ олоҕуран айыллыбыт «Ньургуhун уонна Лоокуут», «Мойуор» диэн айымньылар суруйааччы төрөөбүт норуотугар тапталын көрдөрөллөр. Кэлин сэһэн сюжетын суруйааччы Тимофей Сметанин «Лоокуут уонна Ньургуhун» драматыгар уонна поэт Күннүк Уурастыырап уонна драматург Суорун Омоллоон опера либреттотыгар туттубуттара.
Сигэлэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- 90 лет со дня рождения Н. К. Седалищева — Дьүөгэ Ааныстыырап, прозаика Архыыптаммыт 2009, Тохсунньу 30 күнүгэр., Т. П. Самсонова, 2003.
- Данилов Софр. Дьүөгэ Ааныстыырап / / Данилов Софр. Сэттэ томнаах айымньылар. — Дьокуускай, 2001. — 6-с т. Сыллар, дьоннор, санаалар. — С. 286—294.
- Тумат С. Кинилэргэ сүгүрүйэбит: [Аҕа дойду көмүскэлигэр кыттыбыт суруйааччылар] / / «Чолбон». — 2000. — № 5. — С. 31—34.
- Гурьев К. Дьүөгэ Ааныстыырап ханна сэриилэспитэй?: [Суруйааччы Н. К. Седалищев — Дьүөгэ Ааныстыырап Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыыта] / / Кыым. — 1995. — Ыам ыйын 6 к.
- Нынныров Г. — Кэнтик Киргиэлэйэ. Сайаҕас санаалаах саха этэ / / Сахаада. — 1994. — Ыам ыйын 5, 26 кк. — («Өлүөнэ сарсыардата»; № 10).
- Нынныров Г. — Кэнтик Киргиэлэйэ. Дьүөгэ диэн ааттыын даҕаны кэрэ киhи этэ / / Саха Сирэ. — 1993. — Тохсунньу 29 к.
- Никифор Седалищев — Дьүөгэ Ааныстыырап / / Писатели Земли Олонхо: Биобиблиогр. справ. — Якутск, 2000. — С. 333—334. — Библиогр.: 6 назв.
- Писатель-прозаик Джегэ Аныстыров — Н. К. Седалищев: (75 лет со дня рождения) / / Якутия — 1988: Библиогр. указ. — календарь. — Якутск, 1989. — С. 9—10. — Библиогр.: 6 назв.
