1854
| Сыллар |
|---|
| 1850 1851 1852 1853 — 1854 — 1855 1856 1857 1858 |
| Уоннуу сыллар |
| 1820-с 1830-с 1840-с — 1850-с — 1860-с 1870-с 1880-с |
| Үйэлэр |
| XVIII үйэ — XIX үйэ — XX үйэ |
1854 сыл.
Туох буолбута
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Ахсынньы 8 — Иисус Христос ийэтэ Мария оҕотун эрэ аньыыта-харата суох үөскэппит буолбакка, бэйэтэ эмиэ оннук үөскээбитин туһунан догманы папа Пий IX эппит.
- Ахсынньы 25 — Ричард Маак эспэдииссийэтин икки бөлөҕүттэн сүрүннэрэ, Өлөөн сиригэр Хуриҥда күөлгэ тиийэ сылдьан баран уһун унньуктаах айан кэнниттэн төннөн иһэн, Чуона өрүс төрдүгэр тиийбит. Бу кэнниттэн тохсунньуга Павловскай учуутал салалталаах бөлөҕү кытта Сунтаарга холбоспут.
- Олунньу 16 — Казахстаҥҥа Жетысу (каз. Сэттэ уу, Семиречье) сиригэр Верный диэн кириэппэс олохтоммут. Билигин — Алматы.
- Кулун тутар 27 — Кырыым сэриитэ саҕаламмыт. Англия уонна Франция Арассыыйаҕа сэриини биллэрбиттэр.
- Кулун тутар 28 — Кырыым сэриитэ: Франция уонна Британия Арассыыйаҕа сэриини биллэрбиттэр.
- Кулун тутар 31 — Коммодор Мэтью Перри Токугава сёгунаатын кытта Канагава конвенциятыгар илии баттаан Симода уонна Хакодате пуортарыгар эмиэрикэ атыыһыттарыгар арыйары ситиспит.
- Атырдьах ыйын 31 — Кырыым сэриитин кэмигэр Лондон Сохо диэн түөлбэтигэр холера эпидемията саҕаламмыт. Маны Джон Сноу диэн холера тарҕаныытын чинчийэр быраас үөрэтэн көрөн баран Темзаттан кирдээх ууну ылан тарҕатар уу колонкатыттан сылтаан ыарыы турбутун дакаастаабыт. Бу түгэни эһиилигэр биэс сыл ынаара өттүгэр таһаарбыт кинигэтин иккис таһаарыытыгар эбии киллэрэн биэрбит. Онон бу дакаастаммыт түгэн эпидемиология диэн билим саҕаланыытыгар биир сүрүн түбэлтэ быһыытынан көрүллэр.