1853
| Сыллар |
|---|
| 1849 1850 1851 1852 — 1853 — 1854 1855 1856 1857 |
| Уоннуу сыллар |
| 1820-с 1830-с 1840-с — 1850-с — 1860-с 1870-с 1880-с |
| Үйэлэр |
| XVIII үйэ — XIX үйэ — XX үйэ |
1853 сыл.
Туох буолбута
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Күнэ-ыйа чопчулана илик эбэтэр биллибэт
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Дионисий Хитров "Саха тылын кылгас грамматикатын" (Краткая грамматика якутского языка) суруйбут.
Тохсунньу
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Тохсунньу 19 — Джузеппе Верди «Трубадур» операта аан бастаан Римҥэ турбут.
Кулун тутар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Кулун тутар 12 күнүгэр Саха уобалаһын ис дьыалаҕа управлениетын мэдиссиинэҕэ отделениетын бэтэринээр бырааһынан Гольман Вольдемар Густавович анаммыт — Саха сиригэр үлэлээбит бастакы үөрэхтээх бэтэринээр. Дерпт университетын бэтэринээрийэ факультетын бүтэрбит.
- Кулун тутар 14 — Тифлис куоракка бастакы «Чэркиэс тылын букубаара» тахсыбыт.
Муус устар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Муус устар 18 — Азияҕа бастакы тимир суол үлэҕэ киирбит (Бомбей—Тхана, 36 км).
От ыйа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- От ыйын 2 — нуучча армията туурактар баһылаан олорор Молдавияларыгар саба түһэр. Кырыым сэриитэ саҕаланыыта.
- От ыйын 8 — Токио хомотугар командор Мэтью Перри салайыылаах АХШ флота кэлбит уонна Дьоппуону атыы-эргиэн саҕалыырга күһэйбит. Икки үйэлээх Дьоппуон изоляцията түмүктэммит.
Атырдьах ыйа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Атырдьах ыйын 9 — Нуучча сэриилэрэ Сырдарья өрүскэ турар Ак-Мэчиэт диэн сири баһылаабыттар. Бу кыайыы Коканд ханствотын сэриилээһиҥҥэ көмөлөспүтэ.
Балаҕан ыйа
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Балаҕан ыйын 24 — Контр-адмирал Огюст Фебврье-Деспуант Чуумпу далайга баар Саҥа Каледония арыытын Франция бас билиитинэн биллэрбит. Французтар манна хаайыы тэрийбиттэрэ.
Алтынньы
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Алтынньы 4 — Нуучча адмирала Геннадий Невельскай Сахалиҥҥа Арассыыйа былааҕын көтөхпүт.
Төрөөбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Оросин Константин Григорьевич (1853 - 1903), олоҥхоһут.
- Кулун тутар 30 — Винсент ван Гог, Недерланд уруhуйдьута
- От ыйын 5 — Сесиль Джон Родс (1919 өлб.), Англия уонна Соҕуруу Африка бэлиитигэ, урбаанньыт, «Де Бирс» хампаанньаны төрүттээччи.
- От ыйын 15 — саха олоҕун хоһуйбут нуучча суруйааччыта Владимир Короленко төрөөбүт (1921 өлбүт).
Өлбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Атырдьах ыйын 28 — Москубаҕа Фридрих Йозеф Гааз (ниэм. Friedrich Joseph Laurentius Haass, 1780 төр.), Арассыыйаҕа Фёдор Петрович Гааз диэн аатынан биллибит филантроп быраас, Германияттан Москубаҕа көһөн олорбута, үлэлээбитэ, дьадаҥылары босхо эмтиирин, тиийиммэттэргэ көмөлөһөр амарах санаатын иһин "сибэтиэй дуоктар" диэн ааттаммыт киһи.