Химияҕа Нобель бириэмийэтэ
Химияҕа Нобель бириэмийэтэ (швед. Nobelpriset i kemi) Швед хоруоллугун билимҥэ акадьыамыйата сылга биирдэ аныыр бириэмийэтэ. Бу Альфред Нобель 1895 сыллаахха бэйэтэ олохтообут биэс Нобель бириэмийэлэриттэн биирдэстэрэ, 1901 сыллаахтан туттарыллар. Атын бириэмийэлэр: Физикаҕа Нобель бириэмийэтэ, Литэрэтиирэҕэ Нобель бириэмийэтэ, Нобель Эйэҕэ бириэмийэтэ уонна Мэдиссиинэҕэ уонна физиологияҕа Нобель бириэмийэтэ.
Бастакы химияҕа Нобель бириэмийэтэ Нидерланд учуонайыгар Якоб Хендрик Вант-Гоффка 1901 сыллаахха туттарыллыбыта. Бу наҕарааданы Нобель Пуондата дьаһайар. Бу бириэмийэни Стокгольмҥа сылын ахсын анал сиэри-туому тутуһан ахсынньы 10 күнүгэр туттараллар (Нобель өлбүт күнэ).The Nobel Prize Award Ceremonies(суох сигэ — история). Nobelprize.org. Тургутулунна 7 Алтынньы 2008.</ref>.
Химияҕа Нобель бириэмийэтин лауреата көмүс мэтээли, туох иһин ылбытын туһунан суруктаах туоһу суругу уонна харчынан бириэмийэни тутар.[1] Кээмэйэ Нобель пуондатын дохуотуттан тутулуктаах.[2]
Лауреаттар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]25 лауреат органическай химияҕа ситиһиилэрин иһин бириэмийэни ылбыттара — химия атын салааларыттан саамай элбэх.[3] Икки лауреакка — ньиэмэс учуонайдарыгар Рихард Кунҥа (1938) уонна Адольф Бутенандтка (1939) — бырабыыталыстыбалара бириэмийэни ылалларын көҥүллээбэтэҕэ. Кэлин мэтээлин уонна туоһу суругун туппуттара, ол эрээри харчылара тиксибэтэҕэ.
Икки бириэмийэни ылбыт соҕотох химик баар — Фредерик Сенгер (1958 уонна 1980 сыллардаахха). Өссө икки киһи Нобель бириэмийэтин атын салааҕа ылбыттара — Мария Кюри (физикаҕа 1903 сыллаахха уонна химияҕа 1911 сыллаахха) уонна Лайнус Полинг (химияҕа 1954 сыллаахха уонна Эйэ бириэмийэтин 1962 сыллаахха).[4] 187 лауреаттан (2021 сыл туругунан) сэттэтэ — дьахтар[5].
Химияҕа Нобель бириэмийэтэ аҕыста туттарыллыбатаҕа: 1916, 1917, 1919, 1924, 1933 уонна 1940—1942 сыллардаахха.
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ Tom Rivers. 2009 Nobel Laureates Receive Their Honors | Europe| English(суох сигэ — история). .voanews.com (10 Ахсынньы 2009). Тургутулунна 15 Тохсунньу 2010. Төрүт сириттэн архыыптанна 14 Ахсынньы 2012.
- ↑ The Nobel Prize Amounts(суох сигэ — история). Nobelprize.org. Тургутулунна 15 Тохсунньу 2010. Төрүт сириттэн архыыптанна 3 От ыйын 2006.
- ↑ Malmström, Bo G.; Bertil Andersson. The Nobel Prize in Chemistry: The Development of Modern Chemistry(суох сигэ — история). Nobelprize.org (3 Ахсынньы 2001). Тургутулунна 8 Алтынньы 2008. Төрүт сириттэн архыыптанна 22 Бэс ыйын 2013.
- ↑ Nobel Laureates Facts(суох сигэ — история). Nobelprize.org. Тургутулунна 7 Алтынньы 2008. Төрүт сириттэн архыыптанна 22 Бэс ыйын 2013.
- ↑ Women Nobel Laureates(суох сигэ — история). Nobelprize.org. Тургутулунна 7 Алтынньы 2008. Төрүт сириттэн архыыптанна 22 Бэс ыйын 2013.
