Иһинээҕитигэр көс

Узбекистаан

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Үзбекистаан Өрөспүүбүлүкэтэ
O‘zbekiston Respublikasi
Flag of Uzbekistan Coat of arms of Uzbekistan
ЫҥырыытаKuch - adoltdadir.
Өрөгөй ырыата
Location of Uzbekistan
Location of Uzbekistan
Киин куоратаТашкент
Largest city Tashkent
Ил тыла Узбек тыла
Региональнай тыллар Каракалпак
Олохтоохтор ааттара Үзбекистааннар, Узбектар
Дьаhалтата Президент Республиката
 -  Президент Шавкат Мирзиёев
 -  Премьер-министр Абдулла Арипов
 -  Үзбекистаан Өрөспүүбүлүкэтин сүбэтин салайааччыта Танзила Нарбаева
Кэпсээн
 -  Тимуридскай империя 1370-1507 
 -  Узбек ханствота 1428-1471 
 -  Узбекскай ханствота 1500-1920 
 -  Ылыныы Балаҕан ыйын 1, 1991 
 -  Билинии Ахсынньы 8, 1991 
 -  Бигэргэтии Ахсынньы 25], 1991 
Иэнэ
 -  Бүтүн 448 978 km² (56-с)
172 742 sq mi 
 -  Уу (%) 4,9
Олохтоохторо
 -  2025 estimate 37 697 787[1] (39-с)
 -  Олохтоох чиҥэ 82.3/km² (136-с)
153/sq mi
БИО (АКП) 2025 estimate
 -  Total $ 460.088 млрд (57)
 -  Per capita $ 11,900 (122)
БИО (номинал) 2025 estimate
 -  Total $ 112.617 млрд 
 -  Per capita $ 3,600 
Дьини (2000) 26,8 (low
КСИ (2022) 0.727 (medium) (106-с)
Валюта Сом (UZS)
Кэм зоната UZT (UTC+5)
 -  Сайыҥҥы кэм not observed (UTC+5)
Ил домен .uz
Телефон кода +998
1 Бухараа эмираата, Коканд ханаата, Хорезм.

Үзбекистаан (узбек. O‘zbekiston), официаллык Үзбек Өрөспүүбүлүкэтэ (O‘zbekiston Respublikasi) диэн Орто Азия дойдута. Кирбиилэhэр Казахстаанныын арҕаа уонна хоту, Кыргыстаанныын уонна Тадьикистаанныын илин, Афганистаанныын уонна Түркменистаанныын соҕуруу.

Сүрүн тыла — узбек тыла. 12 уобаластан уонна Каракалпакстан Өрөспүүбүлүкэтиттэн турар. Узбекистааҥҥа 120 куорат, 115 улахан бөһүөлэк баар. Киһитин ахсаана 37,6 мөлүйүөнтэн тахса. Узбектар — 80 %, тадьиктар — 4,9 %, нууччалар — 3,8 %, казахтар — 3,6 %, каракалпактар — 2,2 %, атын араас омуктар — 2,1 %.

Сирин иэнэ — 448 тыһ. км². Хотуттан соҕуруу устата — 925 км, арҕааттан илин кэтитэ — 1400 км. Ол эрэн сирин үгүс өттүн улахан туһата суох кумах куйаар, дала уонна хайалаах сирдэр ылаллар. Дьоно сэргэтэ өрүс хочолорун бата олороллор.

Орто температурата тохсунньуга +4 кыраадыстан −8-ка дылы, от ыйыгар +22 кыраадыстан +42-гэ дылы.

Кыһыл көмүс хостонор. Ниэп уонна гаас хаhаастаах. Хлопок үүннэрэн аан дойдуга атыылыыр. Орто Азия үрдүнэн соҕотох көтөр аал тутар собуоттаах. "GM Узбекистан" диэн собуотугар Daewoo уонна Chevrolet мааркалаах массыыналары хомуйан атыыга таһаарар.

Үзбекистаан аан дойдутааҕы холбоһуктаах Нациялар тэрилтэлэрэ (ЮНЕСКО, ВОЗ, ИКАО уо. д. А), Содружество тутулуга суох судаарыстыбалара (биир судаарыстыбаттан-төрүт омуктар), бииргэ үлэлээһини тэрийиигэ, ислам бииргэ үлэлээһини тэрийиигэ, түүр судаарыстыбаларын тэрийиигэ, аан дойдутааҕы түүрк култууратын тэрилтэлэригэр, Евразийскай экономическай Союзка уонна аан дойдутааҕы эргиэн тэрилтэтигэр кэтээн көрөөччү буолар[2].

1992-1999 уонна 2006-2012 сс. Үзбекистаан ОДЬКБ чилиэнинэн, 1999-2005 сс. ГУАМ (билигин ГУАМ) чилиэнинэн, оттон 2006-2008 сс. Эуразия чилиэнэ буолбута.

88% — мусулмааннар, 9% — православнайдар, 3% — араас атын конфессиялар.

Былыр Үзбекистаан сиригэр уотугар Грек-Бактрия, Хорезм, Согд, Парфия, Кангюй, Тохар, Кушан, Саманид, Караханид, Тимурид уо.д.а. иллэр олохсуйа сыльдьыбыттара. Кэлин, Сэбиэскэй былаас олоҕуруор дылы Бухара эмирата, Хива уонна Коканд ханааттара былааһы ылан олорбуттара.

Үзбекистааҥҥа туризм эйгэтэ экэниэмикэ сүрүн салааларыттан биирдэстэрэ быһаарылынна. 2019 сылга дойду 6 748 000 омук туристарыгар сырыттыбыт. Үзбекистаан Бырабыыталыстыбата 86 дойду гражданнарыгар безвизовай режими 7, 30, 60-тан тахса хонукка киллэрбитэ[3].

Туһаныллыбыт сирдэр

[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
  • Узбекистан саха хараҕынан. И. Гаврильев. "Хатан" сурунаал, 2009 с., 3(6)№