Сокольников Прокопий Нестерович
Прокопий Нестерович Сокольников (1865-1917) — саха бастакы быраастарыттан биирдэстэрэ, уопсастыбаннай диэйэтэл, сырдатааччы.
1865 сыллаахха Боотуруускай улууЬун 3-с Дьохсоҕон нэһилиэгэр (Таатта Черкөөҕө) Сэркээччи аҕатын ууһугар терөөбүт. Кини оччотооҕу кэмҥэ төһө да ыараханын иһин бэйэтин өһөс дьүккүөрунэн, сырдыкка тардыһар бастыҥ баҕатынан уопсайа 22 сыл устата үөрэҕи дьаныһан туран эккирэппит. Ол тумугэр 1898 сыллаахха 33 саастааҕар Москватааҕы государственнай университет медицинскэй факультетын бүтэрэн уезднай быраас идэтин ылбыт. Кини Чурапчы улууһун киин балыыһатыгар өр сылларга бырааһынан улэлээбитэ. П.Н. Сокольников үрдук култууралаах, киэҥ билиилээх, сахатын дьоно чэгиэн доруобуйалаах үөрэхтээх-билиилээх буоларын туһугар ис сүрэҕиттэн кыһаллар этэ.
Үөрэх кэмэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Чурапчыга оскуоланы бүтэрээт Дьокуускай прогимназиятыгар уонна духовнай семинариятыгар үөрэҕин салгыыр. 26 сааһыгар Томскай куоракка айанныыр уонна онно губерния гимназиятын бүтэрээт Томскайдааҕы медицина факультетыгар туттарсан киирэр. 1896 с. Алын Новгородка Бүтүн Россиятааҕы промышленность уонна уус-уран быыстапката аһыллар. Онно Саха Сириттэн Прокопий прогимназияҕа бииргэ үөрэммит доҕотторо Василий Васильевич Никифоров уонна ини-бии Бүөтүр уонна Михаил Афанасьевтар тиийэллэр. Ол сыл быыстапка Сибиирдээҕи отделын уһулуччу биллиилээх учуонай П.П. Семенов-Тянь-Шанскай салайбыт. Прокопий доҕотторо кинини экскурсовод быһыытынан ыҥырыы сурук оҥотторбуттар. Петр Петрович сахалары сөбүлүү көрөн Прокопий Нестеровиһы Томскайтан Москваҕа көһөрөргө Министерство просвещениятыгар ходатаайстыба суруйбут. Инник гынан Москваҕа көспүт уонна үөрэнэр сылыгар оччотооҕу дойду ордук уһулуччу биллэр учуонайдарыгар физиолог И.М. Сеченовка, педиатр Н.Ф. Филатовка, Н.В. Склифосовскайга уо.д.а. үөрэммит.
Лев Толстойдуун көрсүһүүтэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1898 с. Прокопий экзаменнарын ситиһиилээхтик туттаран быраас дипломун ылар. Ол саҕана Москваҕа олорор Саха сиригэр көскө ыытылла сылдьыбыт сыылынай кинини Лев Толстойдуун билиһиннэрэр. Билсиһии суруйааччы Москватааҕы Хамовническай переуолкка баар квартиратыгар ааспыт. Лев Николаевич ол сылларга духобордар тустарыгар кыһаллар эбит, онон сылтаан Прокопийы духобордар Уус-Маайаҕа дылы атаарарга уонна күүс көмө буоларыгар көрдөспүт. Үөрүүнү кытта сөбүлэһээт көскө тиийиэхтэригэр дылы икки ыйы быһа арыаллаабыт, ааранан быраас быһыытынан оҕолору, дьахтардары эмтээбит. Үөрэҕиттэн төннөөт Прокопий Чурапчыга бырааһынан анаммыт.
1899 с. Иркутскайдааҕы «Восточное обозрение» хаһыакка сэттис нүөмэригэр «Жены и дети духоборов» диэн Сокольников статьята тахсыбыт. 1902 с. Прокопий иккистээн Лев Толстойдуун Яснай Полянаҕа тиийэн көрсүһэр. Бырааһайдаһалларын саҕана суруйааччы «Дорогому Прокопию Нестеровичу Сокольникову на добрую память от Льва Толстого» суруктаах хаартыскатын бэлэхтээбит.
Дьиэ кэргэнэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1902 с. Прокопий Нестерович Лидия Михайловна Никифорованы ойох ылбыт. Ойоҕо учуутал үөрэхтээх буолан кэргэнин батыһан ыраах Саха Сиригэр тиийбит. 4 оҕоломмуттар, ол гынан баран тус олоҕо табыллыбатах. 1910 с. кэргэнэ ыалдьан өлөр, ол сыл сайыныгар 6 саастаах кыыһа үрдүктэн охтон түһэн күн сириттэн күрэнэр.
Общественнай үлэтэ, наҕараадалара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Өссө студент эрдэҕиттэн Прокопий Нестерович общественнай олоххо ыалдьар эбит. Сотору-сотору Иркутскайдааҕы «Восточное обозрение» хаһыакка ыстатыйалара бэчээккэ тахсар эбит. Э.К. Пекарскай саха тылын тылдьытын оҥоруутугар Сокольников муспут медицина уонна анатомия сахалыы быһаарыытын туттубут эбит. 1903 с. император тохсунньу 1 күннээх ыйааҕынан П.Н. Сокольниковы III степеннаах "Святой Станислав" уордьанынан, 1907 с. — III степеннаах "Святая Анна" уордьанынан наҕараадалаабыт. 1913 с. Романовтар дьиэ кэргэннэрин 300 сыллаах үбүлүөйүгэр Саха Сирин делегациятын баһылаабыт.
1917 с. ахсынньы 10 эмтэммэт ыарыыттан өлөн туораабыт. [1]
Туһаныллыбыт литература
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- "Кыым" хаһыат, 15.04.2007. "Саха бастакы үрдүк үөрэхтээхтэрэ"