1809
Тас көрүҥэ
Сыллар |
---|
1805 1806 1807 1808 — 1809 — 1810 1811 1812 1813 |
Уоннуу сыллар |
1770-с 1780-с 1790-с — 1800-с — 1810-с 1820-с 1830-с |
Үйэлэр |
XVIII үйэ — XIX үйэ — XX үйэ |
1809 сыл.
Туох буолбута
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Олунньу 1 — Арассыыйа ыраахтааҕыта Александр I Финляндия ландтагын (түмэнин) олохтообут.
- Олунньу 11 — Америка айааччыта Роберт Фултон борохуоту патыаннаабыт.
- Кулун тутар 28 — Франция Испанияны Медельин аттынааҕы кыргыһыыга кыайбыт.
- Кулун тутар 29 — Швеция хоруола Густав IV Адольф бөрүстүөлтэн батыммыт. Порвоо коуракка буолбут сеймҥэ түөрт фиин сословиета нуучча ыраахтааҕытыгар Александр I бирисээгэ биэрэн, Финляндия улуу княжествота Швецияттан арахсыытын саҕалаабыт.
- Муус устар 10 — Наполеон сэриилэрэ: Австрия импиэрийэтин сэриитэ Баварияҕа киирбит.
- Муус устар 22 — Экмюль аттынааҕы кыргыһыы иккис хонугар Наполеон баһылыктаах Франция аармыйата Австрия аармыйатын үлтүрүтэн Дунаай уҥуор үүрбүт.
- Бэс ыйын 19 — Финляндия Швецияттан арахсан Арассыыйа састаабыгар көспүтүн кэннэ ыҥырыллыбыт сейм (түмэн) Финляндияны Арассыыйа иһигэр киэҥ автономиялаах судаарыстыбанан биллэрбит. Ыраахтааҕы Александр I ол туһунан манифест таһаарбыт. Сейм дьокутааттара ыраахтааҕыга андаҕайбыттар.
Төрөөбүттэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Тохсунньу 4 — Луи Брайль — Франция учуутала, көрбөттөргө аналлаах тарбах иминэн ааҕыллар бөлтөгөрдөөх бичиги айааччы.
- Тохсунньу 19 — Эдгар Аллан По — Эмиэрикэ суруйааччыта, бэйиэтэ, литэрэтиирэ кириитигэ уонна эрэдээктэрэ. Саамай биллибит айымньылара — кутталлаах кэпсээннэр.
- Олунньу 12 — Чарлз Дарвин — эволюция түөрүйэтин айбыт Англия чулуу учуонайа, айылҕаны чинчийээччи, айанньыт.
- Олунньу 12 — Авраам Линкольн — 1861—1865 сылларга АХШ 16-с бэрэсидьиэнэ. Кини кэмигэр АХШ Гражданскай сэриитэ буолбута. Линкольн АХШ-га кулуттааһыны утарбыта, ол иһин "Улуу босхолооччу" диэн ааттаммыта.
- Муус устар 1 — Николай Гоголь (1852 өлб.), Полтава күбүөрүнэтигэр — нуучча улуу суруйааччыта