1789

1789 сыл.

Туох буолбута

• Олунньу 4 — АХШ бастакы бэрэсидьиэнинэн Джордж Вашингтон талыллыбыт.

• Кулун тутар 4 — Нью-Йорка АХШ бастакы Кэнгириэһэ мустубут.

• Муус устар 7 — Селим III Осмаан импиэрийэтин султаана буолбут.
• Муус устар 16 — сыллаахха Тобольскайга Сибииргэ бастакы типография аһыллыбыт.
• Муус устар 18 — Тобольскай куоракка Василий Корнильев диэн киһи Сибииргэ бастакы типографияны арыйбыт.

• Ыам ыйын 5 — Франция хоруола Людовик XVI былааһы былдьаһыы уустук балаһыанньата үөскээбитигэр киэҥ ыҥырыылаах Генеральнай штааттар (фр. États Généraux) диэн ааттаах мунньах тэрийбит. Маннык мунньах 1614 сылтан ыҥырылла илигэ. Ол эрээри, утарсар өрүттэр сөбүлэҥҥэ киирсибэккэ, түмүгэр сотору кэминэн Француз өрөбөлүүссүйэтэ буолбута.

• Бэс ыйын 17 — Франция үһүс сосулуобуйатыттан дьокутааттар бэйэлэрин Дойду Мунньаҕынан (Assemblée nationale) биллэрэллэр. Бу түбэлтэ тиһэҕэр Францияҕа өрөбөлүүссүйэ буолуутугар уонна кыайыытыгар тиэрдибитэ.

• От ыйын 14 — Бастилияны ылыы

• Атырдьах ыйын 26 — Францияҕа өрөбөлүүссүйэ кэмигэр Киһи уонна гражданин бырааптарын декларацията ылыллыбыт. Декларация төрдүгэр киһи барыта төрүөҕүттэн тэҥ бырааптааҕа уонна көҥүлэ ууруллубут. Киһи уонна гражданин бэйэтэ айылҕатынан бас билэр бырааптарынан киһи тус (личность) көҥүлэ, тыл көҥүлэ, итэҕэл көҥүлэ, баттабылга утарылаһар кыахтааҕа биллэриллибиттэр.

• Балаҕан ыйын 22 — Рымник кыргыһыыта: 25 000 киһилээх Александр Суворов салайар Австрия уонна Арассыыйа холбоһуктаах аармыйалара 100 000 киһилээх Осмаан импиэрийэтин аармыйатын үлтүрүппүт.

• Балаҕан ыйын 29 — уруккуннан балаҕан ыйын 18 күнүгэр Бороҕон улууһун кулубата Сэһэн Ардьакыап Екатерина II ыраахтааҕыга киирэн "План о якутах с показанием казенной пользы и выгоднейших положениев для них" диэн ааттаммыт бырайыагын кэпсээбит.

• Алтынньы 12 (Юлиан халандаарынан алтынньы 1) — Бороҕон улууһун кулубатын Сэһэн Ардьакыап "План о якутах с показанием казенной пользы и выгоднейших положениев для них" диэн ааттаммыт бырайыага Санкт-Петербурга Судаарыстыба Сэбиэтигэр ырытыллыбыт.