Тиит

Тиит мас

Тиит (лат. Larix spp.) диэн Саха Сиригэр элбэх сиргэ үүнэр мас. Ирбэт тоҥҥо улахан буола улаатарын дьиктиргииллэр. Онто маннык быһаарыллар: сүрүн силиһэ эдэр эрэ маска баар эбит. Улааппытын кэннэ онто өлөн хаалар, аҥаардас оҕос силистэрэ хаалаллар эбит.

Тиит мас, тыа биир сүрүн маhа. Тиит мастар сүрүннээн бу дойдуларга үүнэллэр — Россия (79 %), Саха Сирэ (97,8 %), Кытай (28 %), Финляндия (85 %), Швеция (97 %), Норвегия (88,9 %), Дания (13 %), АХШ (30—45 %), Канада (100 %), Германия (13—40 %), Австрия (30 %), Англия (31 %), Эстония (1 %), Дьоппуон (1—7 %). Биллэн туран бэс мастан өлүүтэ (нууч. процент) үрдүк, тоҕо диэтэххэ кинилэр сииктээх сиргэ үүнэллэр.

Аҥаалык - бөдөҥ куруҥ тиит. Титирик - эдэр тиит. Иһирик - хойуу кыра титирик бөлкөйө.

Туһаныы[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Кыараҕас сырдык ырбаахылаах, кытархайдыҥы кытархай дьааттаах, кытаанах, дьэбир, дьэбир, дьэбир, сүрдээх кытаанах эттээх мас. Сибиэһэй туруктаах маасса - 0,9-1,1, салгынынан — 0,7—0,8. Бигэ туруктаах, үйэлээх Тиит мас тардыһар — тутуу үлэтиттэн химическэй промышленноска тиийэ киэҥник туһаныллар. Мас кытыытыттан дууп курдук, 1 пуунунан кыра. Дуба тардыытыгар 110 единица, оттон Тиит тардыытыгар 109. Туруктаах хаһаайыстыбаларга сыһыаннаан мас ордук атын көрүҥэ сииктээх буолан туһаныллар.

Пиломатериал-мас эрбээһинин түмүгэр маспыт матырыйааллара (хаптаһын, вагонка, блок, брус, планкен, бытархай погонажнай оҥоһуктар уо. д. А.). Манна эмиэ кинилэр механическай уонна химико- механическай переработкалыыр (уоспа, фанера уо. д. А.).^[1]

Маһы тутууга туһаныы проблемаларын үөскэтэр, онуоха мас үрдүттэн Тиит тоһоҕото сииртэн сииктээх, оттон эргэ Тиит тоһоҕолоруттан хайы-үйэҕэ тимир тоһоҕону дьөлө анньар кыаҕа суох. Ону таһынан Тиит хаптаһын балайда ыарахан уонна сымаланар. Конструкциялары хомуйар уонна уларытар инниттэн эбии технологическай эпэрээссийэлэри киллэрэр, бэйэ билиитин ситимниир уонна эбии инструменнары туһанар наада.

Тиит Хатырыгар 18 %- ҥа диэри баар. Буровато-хатырыктаах кырааска-сүлүһүннээх, тириитэ буолар.

Бэйэтин дьоҕурунан экстремальнай усулуобуйаҕа улаатар, ону тэҥэ уһун кэмҥэ уурайыы кэнниттэн дендронологияҕа киэҥник туһаныллар.