Местников Василий Васильевич

Местников Василий Васильевич (14.01.1908—18.10.1958) — ССРС норуодунай артыыһа, саха тыйаатырын тэрийээччилэртэн биирдэстэрэ, режиссер, олоҥхону тыйаатырга сыһыарбыт киһи.

Олоҕун олуктара

• 1908 сыл тохсунньу 14 күнүгэр Дьокуускайга Баһылай Местников диэн Мэҥэ-Хаҥалас Дойдутуттан төрүттээх кирпииччэ үктүүр артыал салайааччытын уонна Татьяна диэн олус сымнаҕас, сэмэй дьахтар дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүтэ. Бу уол иннинэ хас да оҕо төрөөн өлбүт, ол иһин былыргы үгэһинэн оҕолорун кыһыл оҕо эрдэҕиттэн кэлбиккэ-барбыкка кыыс диэн этэллэрэ, үс сааһыгар дылы баттаҕын кыыстыы үүннэрэн, кыыс оҕолуу таҥыннаран улаатынарбыттар.
• 1915 сыллаахха Дойду нэһилиэккэ оскуолаҕа киирбитэ. 1920 сыллаахха кини 12 саастааҕар ийэтэ өлөр, 8 саастаах Порфирий уонна 5 саастаах Маайыс диэн балыстардаах аҕатын кытта хаалаллар. Сыл аҥаара буолаат балта куортан сыыстаран өлөр.
• 1924—1929 сыллардаахха Дьокуускайга Педтехникумҥа үөрэммитэ.
• 1925 сыллаахха Нуучча норуот тыйаатырын иһинэн саха труппатыгар артыыһынан киирэр. Бу сылларга Сапрыгин диэн өр сылларга соҕуруу тыйаатырга сер-артыыс артыыс маастарыстыбатын кууруһугар сылдьар. Бастаан утаа кыра оруоллары, онтон «Олох дьэбэрэтигэр» — Уйбааны, «Олох оонньууругар» — Ыстапааны, «Ол дьылларга» — Павлов курдук улахан оруоллары оонньообут. Бу кэмҥэ нацтруппаҕа үлэлиирин, педтехникумҥа үөрэнэрин таһынан, Мэҥэ улууһун куоракка үөрэнэр оҕолорун түмсүүтүгэр үлэлиирэ. Таҥараһыттары утары үлэҕэ кыттар, Пасха кэмигэр карнавал тэрийбитэ дьону олус итэҕэппитэ диэн кырдьаҕас артыыс Анна Кузьмина бэйэтин ахтыы кинигэтигэр суруйар.

Аҕата иккистээн кэргэннэнэр, сүтүөр ийэтэ бүгүрү, көрсүө уолу сөбүлээн төрөппүт оҕотун курдук сыһыаннаһар. Аҕыйах сыл буолаат сэллик ыарыыттан өлөр. Киниттэн хаалбыт Паша диэн кырачаан балтын оҕолоон улаатыннарар. 1927 сыллаахха аҕата сэлликтэн өлөр. 19 саастааҕар уол бэйэтэ сэлликтиир, Покровскайга тубсанаторийга эмтэнэр.

1929 сыллаахха үөрэҕин бүтэрээт, икки сыл устата Мэҥэ улууһун III Мэлдьэхси оскуолатыгар сэбиэдиссэйдиир уонна учууталлыыр. Оскуолаҕа драма, хор уонна физкультура куруһуоктарын тэрийэр. Үһүн өрөбүлгэ оскуола самодеятельноһа куоракка киирэн оонньоон, онно киирбит харчынан холкуоска хас да суха, барана атыылаһан таһаарар. Ол оннугар колхуос оскуоланы оттук маһынан хааччыйар. Сэбиэдиссэй кыһамньытынан оскуолаҕа аан бастаан киинэ көрдөрөр буолаллар, араадьыйа киллэртэрэр. Бэйэтин төрөөбүт нэһилиэгэр Дойдуга оскуола тутары туруорсар, киэҥ өйдөтөр, үп-харчы, тутуу матырыйаалын булар үлэни ыытар. Инньэ гынан 1930—31 сылларга саҥа типовой оскуола тутуллар.

1930 сыллаахха саха тыйаатырыгар улахан уларыйыылар тахсаллар. Нацтыйаатыр уруккута Кафедра собуоругар туспа дьиэлэнэр. Анал үөрэхтээх режиссердар, артыыстар ирдэнэр буолаллар. Тыйаатырга бииргэ үлэлээбит киһитэ Т. П. Местников Баһылайы, үөрэх комисариатыттан көҥүллэтэн, режиссер үөрэҕэр ыытары ситиһэр. Онон 1931 сыллаахха Москва куоракка А. В. Луначарскай аатынан Ил театрын (билигин ГИТИС) искусствотынн институтугар режиссер факультетыгар киирэр.

Ити сыл институт иһинэн Хотугу Осетия Тыйаатырын мастарыскыайа аһыллар, онно 30 осетин үөрэнэ киирэр. Онтон көҕүйэн, Василий Васильевич Арассыыйа наркомпроһугар уонна Саха бырабыыталыстыбатыгар Саха студиятын арыйары туруорсар. Ол түмүгэр бырабыыталыстыба 20 киһини үөрэххэ ыытарга быһаарар. Маҥнайгы кууруһу бүтэрэн баран бииргэ үөрэнэр уолун С. С. Григорьевы кытта Дьокуускайга самодеятельнай коллективтары тэрийиигэ уонна саҥа студияҕа оҕолору сүүмэрдииргэ үлэлииллэр.

Улахан өйдөтөр, сырдатар, тэрийэр үлэни оҥороннор улуустартан 50 киһи сайабылыанньа биэрэр, онтон эксээмэннээн 20 киһини талаллар. Күһүн ол оҕолор аҥардарын илдьэ Москубалыыр. Уунан, сатыы (сыарҕалаах ат атыылаһан таһаҕастарын сороҕун онно тиэйэн), пуойаһынан уопсайа 58 хонук айаннаан Москубаларын булаллар. Онон 1932 сыллаахха Институт иһинэн саха актер студиятын тэрийэр. Студия Неустроев Н. Д. «Куһаҕан тыын» комедиятын туруорар.

• 1934 сыллаахха Дьокуускайга төннөр уонна Саха театрын режиссера буолар.
• 1944—1946 сыллардаахха Саха АССР Совнаркомун иһинэн искусстволар салалтатыгар салайааччы.
• 1958 сыллаахха ССРС Норуот артыыһа аат иҥэриллибитэ.
• 1958 сыл алтынньы 18 күнүгэр Дьокуускайга өлбүтэ. Бэйэтин кэриэһинэн дойдутугар Дойдуунускайга таһааран көмпүттэрэ.

Айар үлэтэ

Режиссер быһыытынан 26 пьесаны туруорбута.

• «Ойуур» уонна «Талааннар уонна сүгүрүйээччилэр» А.Островскай (1952)
• «Макар Дубрава» А.Корнейчук (1951)
• «Профессор Мамлок» Ф.Вольф
• «Айаал» Суорун Омоллоон (1945)
• «Туйаарыма Куо» Былатыан Ойуунускай (1937)
• «Ньургун Боотур» Суорун Омоллоон (1947)
• «Сыгый Кырынаастыыр»
• «Полевой цветок» балет
• "Күкүр Уус", Суорун Омоллоон (1957)

"Олоҕун бүтүннүү анаабыт үлэтэ — олоҥхо буолар", — диэн суруйар тыйаатыр историга, кырдьаҕас артыыс Анна Кузьмина. Бастаан 1937 сыллаахха Ойуунускай «Туйаарыма Куо» диэн олоҥхотун быһа тардан туруорбута. Нөҥүө сылыгар бу олоҥхону барытын, сорох сиригэр муусукалаан туруорбута. Ити үлэтин оҥороругар тыйаатыр үлэһиттэрэ элбэх олоҥхоһуту истибиттэрэ, Ойуунускайтан бэйэтиттэн элбэх сүбэни-аманы ылбыттара. Худуоһунньугунаан Георгий Туралысовтыын музейдарынан сылдьыбыттара, учуонайдар үлэлэрин кытта билсибиттэрэ. Москубаҕа командировкаҕа баран театр техникатын ымпыгын-чымпыгын үөрэтэн кэлбитэ. Испэктээкили дьон-сэргэ олус сөбүлээбитэ, Михаил Жирков, А. Новгородова, Устин Нохсоров курдук артыыстар уос номоҕуттан түспэт буолан барбыттара. Ол эрэн репрессия ыар тыына мэһэйдээбитэ. «Туйаарыма Куону» репертуартан устан кэбиспиттэрэ. Онтон улахан охсууну ыллар да санаатын түһэрбэккэ С. П. Ефремовтыын хас да олоҥхону инсценировкалаан көрбүттэрэ да, туох да санааҕа кэлбэтэхтэрэ. Василий Васильевич бэйэтэ «Баһымньы Баатыр» диэн олоҥхону саҕалаан көрбүтэ да, эмиэ туһа тахсыбатаҕа. Онтон Местников Суорун Омоллоону тыйаатырга анаан олоҥхо суруйарыгар көрдөһөр.

Наҕараадалара уонна ытык ааттара

• Саха АССР искусствотын үтүөлээх деятелэ
• ССРС норуодунай артыыһа (1958)
• Саха АССР норуодунай артыыһа
• Саха АССР үтүөлээх артыыһа

Ылыллыбыт сирэ

• Словари и энциклопедии