Бэйэҕэ тиийинии
Бэйэҕэ тиийинии эбэтэр суицид (лат. suicidium) диэн бэйэни өлөрүнүү. Үксүн санаа тууйуллуутуттан (депрессияттан), ыарыыны тулуйумууттан, үп-харчы күчүмэҕэйдэриттэн уо.д.а. төрүөттэртэн сылтаан буолар. Сыл аайы аан дойдуга 10-20 мөл киhи бэйэтигэр тиийинэ сатыыр.[1]Ол эбэтэр хас 39 сөкүүндэ аайы.[2]
Төрүөттэрэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Ханнык эмит дойду экономика өттүнэн халыылааҕыттан олохтоохтор үксүлэрэ аас-туор олохтоох буолалларыттан, холобур Арассыыйа эбэтэр Гайана
- Эбэтэр аһары баай-тот олохтон сорох араҥалар олоххо тардыһыылары сүтэриттэн, холобур маннык көстүү Дьоппуон, АХШ, Германия дойдуларыгар тарҕаммыт, ол кынан баран кинилэр суицид ыарыылара дьадаҥы дойдулартан быдан кыра.
- Дьиэҕэ эбэтэр ыалга төрөппүттэр иһэр-аһыыр буоллахтарына.
- Итэҕэл фанатиктара — камикадзэ, террористар
Уо.д.а. эгэлгэ араас төрүөт баар.
Аан дойдутааҕы статистика
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]100 000 киhиэхэ бэйэҕэ тиийинии ахсаанын дойдуларынан ылыллыбыт статистика (Аан дойдутааҕы Эт-хаан Тэрилтэтин 2007 с. тиhигэ)[3]:
- Кытай — 56
- Литва — 42
- Беларусь — 37
- Арассыыйа — 36
- Казахстан — 30
- Мадьаар Сирэ — 28,5
- Латвия — 26
- Словения — 26
- Украина — 25
- Дьоппуон — 24
Саха Сирэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Саха Сиригэр 2003 с. 463 бэйэҕэ тиийинии буолбут, 2004—469, 2005—459. Ордук элбэх бэйэҕэ тиийинии түгэннэрэ 2005 с. Эбээн-Бытантай, Бүлүү, Мухтуйа, Чурапчы уонна Таатта улуустарыгар буолбуттар. Ордук аҕыйах Мирнэй уонна Нүөрүҥгүрү улуустарыгар. Эр дьон дьахталлардааҕар 4,2 — 4,4 төгүл элбэхтик бэйэҕэ тиийинэн өлөллөр эбит.[4]
Ылыллыбыт сирэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Литература
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Шепилов Д. Самоубийства в Якутии (этюд) // Сборник трудов исследовательского общества «Саха-Кэскилэ». Вып. 5. Якутск, 1928.