Новгородов Афанасий Иннокентьевич
Новгородов Афанасий Иннокентьевич — устуоруйа билимин дуоктара, профессор, Саха АССР билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, Гражданскай сэрии кыттыылааҕа, Тыл, литэрэтиирэ уонна устуоруйа институтун дириэктэрэ (1947-1950). Кэлин Москубаҕа олорон 1955 с. көмүскээбит диссэртээссийэтигэр Өксөкүлээҕи үрүҥнэргэ сулууспалаабыта диэбитин, Саха сирин устуоруктара ылымматахтара[1].
1902 сыл балаҕан ыйын 4 күнүгэр Верхоянскай куоракка улуус суруксутун Иннокентий Новогородов дьиэтигэр төрөөбүтэ. 1917 с. сайыныгар верхоянскайдааҕы икки кылаастаах оскуоланы бүтэрэн баран Иркутскайга барбыта. Онно Иркутскайдааҕы учуутал семинариятыгар киирбитэ, онтон ону саппыттарын кэннэ үөрэҕин тыа хаһаайыстыбатын училищетыгар салҕаабыта.
Бу сылдьан Илин Сибиир Кыһыл аармыйатын артиллерия хомуньуустуу биригээдэтигэр киирбитэ. Үрүҥнэри утары сэриилэһиигэ кыттыбыта, 1920 сыл кулун тутар 1 күнүгэр РКП(б) кэккэтигэр киирбитэ.
1921-1923 сс. А. И. Новгородов Народнай-революционнай аармыйа араас чаастарыгар инструктор-организатор быһыытынан сулууспалаабыта, онтон политрук буолбута, кыргыһыыларга кыттыбыта. 1922 с. ыараханнык бааһыран баран Иркутскайга төннүбүтэ, Иркутскайдааҕы РКП(б) Губкомугар тэрийэр салаа инструкторунан үлэлээбитэ[2].
Илиҥҥи омуктар үлэлээн иитиллээччилэрин хомуньуустуу университеттарын (Коммунистический университет трудящихся Востока) бүтэрэн баран А. И. Новгородов Саха сиринээҕи ВКП(б) обкуомугар ыытыллыбыта. Бу Москубаҕа үөрэнэр сылларыгар Саха сирин уонна Гражданскай сэрии туһунан бастакы ыстатыйалара тахсыбыттара.
1926 с. от ыйыгар Афанасий Иннокентьевич Дьокуускайга кэлбитэ, онтон ВКП(б) Верхоянскай уокуруктааҕы кэмитиэтин сэкиритээринэн буолбута. Тута Бастакы уокуруктааҕы ВКП(б) конференциятын тэрийэн барбыта, онтун 1926 с. сэтинньи 10-18 күннэригэр ыыппыта.
ВКП(б) обкуомун чилиэнинэн талыллыбыта. Биир сыл Верхоянскайга үлэлээн баран 1927 с. сэтинньи 29 күнүгэр Дьокуускайга обкуомҥа ыҥыран ылбыттара.
1928 с. бэс ыйыгар Алданнааҕы уокурук кэмитиэтин тэрийэр салаатын сэбиэдиссэйинэн ыыппыттара. 1928 с. сэтинньитигэр иккистээн обкуом чилиэнинэн талбыттара. 1929 тохсунньутугар Алдан уокуругун исполкомун бэрэстээтэлиэн талбыттара, онтон кулун тутарга 6-с Бүтүн Саха сиринээҕи Сэбиэттэр сийиэстэригэр ЦИК чилиэнинэн, ЦИК бэрэстээтэлин солбуйааччытынан уонна Бүтүн сойуустааҕы ВЦИК-ка Саха сириттэн бэрэстэбиитэл быһыытынан талбыттара (бу дуоһунаска 1930 сыл атырдьах ыйын 25 күнүттэн 1931 с. кулун тутар 22 күнүгэр дылы үлэлээбитэ).
1947 сыл бэс ыйын 19 күнүттэн 1950 сыл бэс ыйын 16 күнүгэр дылы Тыл, литератуура уонна устуоруйа институутун дириэктэрэ.
1983 атырдьах ыйын 19 күнүгэр өлбүт, уҥуоҕа Москубаҕа Ваганьково кылабыыһатыгар көмүллэ сытар.
Сигэлэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Биобиблиографический справочник Архыыптаммыт 2012, Бэс ыйын 5 күнүгэр.
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ А. Амбросьев-Сиэн Мунду Исидор Барахов. — М.: Молодая гвардия, 2022. — С. 92. — 343 с. — (Жизнь замечательных людей). — 3000 экз. — ISBN 978-5-235-04577-4
- ↑ ОДИН ИЗ ПЕРВЫХ ОРГАНИЗАТОРОВ АКАДЕМИЧЕСКОЙ НАУКИ В ЯКУТИИ, "Наука и техника в Якутии",