Гранаат
Гранаат — тас көрүҥүнэн хараҥа кыһыл кристааллара боруода иһигэр гранаат үүнээйи туораахтарын майгыннаталларын иһин ааттаммыт таас (лат. grānum — кыырпах, туораах). Химия формулата R2+3 R3+2 [SiO4]3, манна R2+ — Mg, Fe, Mn, Ca; R3+ — Al, Fe, Cr. Плиний Улахан гранааты, умайа сытар чоххо майгынныырын иһин карбункул диир эбит (лат. carbō — чох). 1803 с. гранаат диэн тиэрмининэн минерааллар бөлөхтөрүн ааттыыллар. Онно киирэллэр альмандин, гроссуляр, демантоид, пироп, спессартин, уваровит, кыһыллыҥы хоҥор андраит. Ол гынан баран үксүн кыараҕас өйдөбүлгэ гранаат диэн альмандиины уонна пироптары ааттыыллар.
Моос шкалаатыгар кытаанаҕа 7,0-7,5, плотноһа - 6,5-8,0 г/см³.
Пироп өҥө састаабыгар хром уонна тимир ионнара баалларыттан, оттон альмандин өҥө тимир уонна марганец ионнара баалларыттан, спессартин өҥө — марганец ионнара баалларыттан тутулуктаах.
Гранаат өҥө кыһыл эрэ буолбат, лейкогранаат диэн дьэҥкир таастар баар буолаллар, хараҥа таастары шорломит эбэтэр меланит дииллэр. Халлаан күөҕэ эрэ гранааттар суохтар.
Үөскүүр сирдэрэ: Австралия, Австрия, Аргентина, Бразилия, Замбия, Индия, Мадагаскар, Мексика, Норвегия, АХШ, Шри-Ланка, ЮАР. Арассыыйаҕа гранааты Саха Сиригэр уонна Чукоткаҕа булаллар. От күөх гранааттары Ураалга булаллар.
Аба-хомуһуна
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Гранаат — таптал тааһа. Таҕылы үөскэтэр уонна «дууһаны үөрдэр» дииллэр. Ол иһин гранааты былыргыттан эдэр кыргыттар уонна кэргэн тахса илик дьахталлар таастара дииллэр эбит. Кыһыл гранааттар таҕылы үөскэтэр, хорсун быһыыны киллэрэр, туохха эрэ дьулууру күүһүрдэр, бэйэни улаханнык сананыыны бөҕөргөтөр.
Былыргы Риимҥэ хат дьахталларга туһалаах, төрүүрү чэпчэтэр тааһынан биллэр эбит. Былыргы рыыцардар сэриигэ баралларыгар гранааттаах биһилэҕи бааһырыыттан уонна дьааттартан кэтэллэр эбит. Гранаат өссө бэриниилээх буолуу, күүс-күдэх бэлиэтэ буолаллар. Хара гранааты өлбүт дьону кытта "кэпсэтиигэ", инникини өтө көрүүгэ тутталлара биллэр.
Холлороон
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Граннары абразивнай (гранатовай тириилэри, бороһуоктары уонна чопчу эргимтэлэри) уонна тутуу промышленноһын (цемени уонна керамическай маассалары эбии), ардыгар сапфиры уонна рубины приборожениеҕа, электроникаҕа (ферромагнетик быһыытынан) тутталлар. Промышленность наадатыгар сорох граннары (Nd:YAG- лазер) таһаараллар. Абраз промышленноһыгар ордук тимир гранаталар (сүнньүнэн альмандин), режиссер спартин уонна андрадит туһалаахтар. Промышленноска граннар көдьүүстэрин быһаарыыга улахан суолталаах, сытыытык турар кытыылардаах учаастактарга араарыллан, кумааҕыга уонна болотуна төрдүлэригэр сыһыарыллар кыахтаах.
Дьэҥкир уонна полупрозрачнай, кыраһыабай гранаталар ювелирнай дьыалаҕа туһаныллаллар. Күндү таастарга маннык сыһыаннаахтар (кинилэр сыаннастара улаатарын бэрээдэгинэн): альмандин, пиропоп, родолит, гессонит, гроссулр, топазолит, демантоид. Кристалл, щеткалар уонна доҕотторо кэрэ коллекционнай матырыйааллары көрдөрдүлэр. Ордук чуолаан, бороҥ уонна бороҥ, бороҥ, бороҥ, бороҥ, бороҥ уонна бороҥ өҥнөөх кыһыл өҥнөөх альманина кристалларыттан саамай улаханнара. Кристалл уонна штуфов сүрүн төрүтүнэн буолаллар кварц-биотит сланецтара (Карелияҕа, Макзабак Кольскай арыытыгар, Россия; Форт Врангель, АХШ о.Д. А) уонна кыра истиэпэннээх былчыҥнар-берилла гранитнай пегматиттар (Украина, Россия; Мадагаскар; Бразилия).
Андрадит доҕотторо уонна биллэр хайалаах сирдэртэн гессонит доҕотторо (Дашкесан Азербайджаҥҥа уонна Синреченскэй коллекционнай андрадиттан в Приморьеҕа баар коллекционнай андрадит доҕотторо) үрдүк чыпчаалларынан биллэллэр. Кыраһыабай үрэхтэр Карелияҕа Щуерецкай сиргэ Щуерецкай сланецтарга көрсүһэллэр.
Кып- кыра (1-5 мм) кыранаат кылабачыгас кристаллыгар олус көдьүүстээхтик көстөр, ордук андрадит. Сыана үрдүүрүгэр сэдэх уонна кыраһыабай көрүҥнээх андрадит — күөх демантоид уонна алтан-тимир топазолит, ультрамафит боруодаларыгар (онно Чукоткаҕа баар алтан эльдамафит боруодалара уо.Д. А.). Доҕолоҥнор рудаларын хайытарга аралдьытар сөкүүндэ күөх Уваровскай щеткалара ордук сэдэх уонна үрдүк сыаналаах матырыйаалынан буолаллар. Кристалл Уваровскай кээмэйдэрэ биир сиргэ 1,0 мм кээмэйдээх, 3 мм кээмэйдээх щеткалар 3 мм кээмэйдээх уонна ураты сыһыаннаахтар. Коллекция сүрүн маассата Уваровскай Уралга Сарановскай хромитовай сиргэ хостонор. Кыраныысса таһыгар Уваровскай Финляндияҕа уонна Канадаҕа биллэр.[1]
Коллекция суолтатын боруодаҕа киллэрбит Кимберлит граннардаах буолуохтарын сөп. Бу сүрүннээн пурпурно- кыһыл, кыһыл уонна кыһыл хромослещтар перидотит паргенезис пиропалара (кнрингитов эбэтэр Уваровскай компоненнаах) уонна оранжевай кальцийсер пирп- альмандиннара.
Метаморфическай Кристалл буолбут сланецтар, гнейсалар уонна амфибиолиттар (Карелия сирдэрэ уо. д. А.) Аан дойду бөдөҥ саппаастара Кристалл метаморф боруодаларыгар сөп түбэһиннэрэн, Кольскай арыытыгар сытар Кристалл метаморф боруодаларыгар оҥоһуллубуттара. Кыраныысса таһынааҕы сирдэр кээмэйдэринэн уонна саппаастарынан кырата суох. Контактово- метасоматическай уонна магматическай сирдэр, онтон ураты практическай суолталаах буолбатахтар.
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Туһаныллыбыт сирдэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Всё о драгоценных камнях. Стоун Джаспер. СПб, ООО "СЗКЭО", 2009. - 176 с. ISBN 978-5-306-00346-7