Эпос
Эпос (литература көрүҥэ)
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Эпос — түбэлтэлэри, быһыыны-майгыны эридьиэстээн, характеры арыйар, ойуулуур-көрдөрөр, тэнийбит сюжеттаах, үксүгэр сэһэргиир тылынан суруллубут айымньылары ааттыыллар. Эпос ойуулуур түбэлтэлэрэ олоххо муҥутуурдук чугаһыыллар (олох курдуктар). Кини сүрүн формалара: роман, сэһэн, кэпсээн.
Сүрүн формалара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Роман — эпос бөдөҥ айымньыта, норуот олоҕун киэҥник хабан, дириҥник хорутан ымпыктаан-чымпыктаан ойуулуур, үгүс геройдардаах, элбэх сюжетнай линиялардаах. Холобур, саха литературатын бастакы романа - Эрилик Эристиин «Маарыкчаан ыччаттара». Роман хас да кинигэлээх буолуон сеп. Холобур, икки кинигэлээх Софрон Данилов «Киһи биирдэ олорор» романа — дилогия, Н.Якутскай үс кинигэлээх. «Төлкөтө» - трилогия. Роман норуот олоҕун ордук киэҥник хабан көрдөрөр, история тыҥааһыннаах кэмин ойуулуур буоллаҕына эпопея диэн ааттанар. Холобур, саха литературатыгар Амма Аччыгыйа «Сааскы кэм» романа – эпопея. Роман литература сиппитин- хоппутун көрдөрөр бэлиэтэ буолар Саха литературата «кэпсээнтэн-сэһэҥҥэ-ромаҥҥа» диэн сайдыыны 20-40-с эрэ сыллар истэринэн ситиспитэ, ону «түргэтээн» сайдыы (ускорение) диэн ааттыыллар.
- Сэһэн – эпос роман уонна кэпсээн икки ардыларынан турар орто кээмэйдээх формата. Сэһэн сүнньүнэн биир киһи дьылҕатын ойуулуур, Холобур, Эрилик Эристиин «Кэриэс туолуута», Г.Колесов «Кэскил» уо.д.а. Саха литературатыгар саамай сайдыбыт жанр.
- Кэпсээн – киһи олоҕуттан биир эмит түгэни, түбэлтэни ойуулуур эпос кыра формата. Холобур. Н. Неустроев «Ыйдаҥа» кэпсээнигэр Ылдьаана олоҕуттан биир киэһэ — кини мунньахха сылдьыыта ойууланар. Ол эрээри кэпсээн сата таас курдук күүстээх, дириҥ ис хоһоонноох. Бу түбэлтэнэн суруйааччы саҥа олоххо саха дьахтарын өйө-санаата уларыйан эрэрин көрдөрөр, онон автор балаҕан иһинээҕи олоҕунан бүтүн аан дойду таһымыгар тахсар дьахтар босхолонуутун проблематын хабар. Дьикти, уһулуччулаах түгэни кэпсиир, соһуччу түмүктэнэр, кэпсээҥҥэ чугас эпос кыра форматын новелла диэн ааттыыллар. Холобур, Н.Габышев «Тыалы утары», Софрон Данилов «Стадиоҥҥа» уо.д.а?
Өссө маны көр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Литература
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Окорокова В.Б. Литература теорията. Дьокуускай, 2004.