Данилов Софрон Петрович

Софрон Данилов
Төрөөбүт аата:	Данилов Софрон Петрович
Төрөөбүт күнэ:	19 муус устар 1922({{padleft:1922|4|0}}-{{padleft:4|2|0}}-{{padleft:19|2|0}})
Төрөөбүт сирэ:	Мытаах нэһилиэгэ, Горнай улууһа, Саха губернията
Өлбүт күнэ:	7 балаҕан ыйын 1993({{padleft:1993|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:7|2|0}}) (71 сааһыгар)
Дойдута:	ССРС ССРС → Арассыыйа Арассыыйа
Жанр:	роман, сэһэн, кэпсээн, хоһоон
Айымньыларын тыла:	саха
Бастакы кинигэтэ:	«Көрсүһүү», 1945
Наҕараадалара:

Данилов Софрон Петрович (19.04.1922, Мытаах нэһилиэгэ, Арҕаа Хаҥалас улууһа, Саха губернията — 07.09.1993) — саха норуодунай суруйааччыта, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (1949).

Олоҕун олуктара

Арҕаа Хаҥалас улууһугар билигин Горнай улууһугар киирэр Мытаах нэһилиэгэр Бор алааһыттан аҕыйах тиитинэн хахаланан турар Быллараахтаах диэн сиргэ 1922 сыл муус устар 19 күнүгэр төрөөбүт.

Төрөппүттэрэ Мария Яковлевна, Петр Яковлевич Даниловтар орто бааһынай ыал.

1929 с. Борго маҥнай арыллыбыт оскуолаҕа үөрэнэ киирбитэ. 1934-1935 сылларга Софрон алын сүһүөх оскуолаты бүтэрэн, салгыы үөрэнэр оскуола суох буолан, биир сыл Бор оскуолатыгар пионер-баһаатайынан, сайын колхозка биригэдьиир солбуйааччынан улэлээбит.

1937 с. Бэрдьигэстээх 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн, биир сыл Горнай улууһугар Тыа хаһайыстыбатын бородууксуйатын соҕотуопкалыыр хамыыһыйатыгар бухгалтерынан үлэлээбит.

1938-1940 сс. Дьокуускайдааҕы педагогика рабфагын бүтэрэн, педагогика институтугар үөрэнэ киирбит.

1941 с. Кыһыл Армияҕа ыҥырыллыбыт. Биир сыл Алтайскай кыраай Бирск куоратыгар, ол кэннэ Новосибирскай, Омскай куоракка сулууспалаабыта. 1942 с. доруобуйатын туругунан сулууспатын тохтотон, дойдутугар төннүбүт,

1942 сыл атырдьах ыйыттан Өлүөхүмэ улууһун Токо ситэтэ суох оскуолатыгар уөрэх чааһын сибиэдэссэйинэн үлэлиир.

1943 с. Кыһыл Арьия кэккэтигэр иккиһин ыҥырыллар, ол эрээри доруобуйата мөлтөҕүнэн "сыыйыллар".

1943 сыл алтыньы ыйыттан 1945 сылга дылы Дьокуускайга Радиокомитекка оҕоҕо аналлаах нуучалыы тылынан биэриилэри бэлэмниир салааҕа үлэлиир ону тэҥэ пединституткка үөрэнэр.

1945с. олоҕун аргыһын, Мария Егоровнаны, көрсөн ыал буолар.

1945-1948 сылларга радиоҕа үлэлиирин таһынан, Дьокуускайдааҕы музыкальнай драматическай тыйаатырга литературнай чаас сэбиэдэссэйинэн үлэлиир.

1949-1952 с. "Кыым" хаһыат культураҕа отделын сэбиэдиссэйинэн улэлээбитэ.

1952-1956 с. музыкальнай- драматическай тыйаатырга үлэлиир.

1957 сыл атырдьах ыйыгар "Кыым" хаһыакка корреспонденныыр.

1961-1962 с. музыкальнай-драматическай тыйаатырыгар үлэтин салҕыыр.

1962-1967 с. Дьоуускайдааҕы кинигэ издательствотыгар үлэлиир.

1967-1968 с. "Хотугу сулус" сурунаал редакциятын критика уонна публицистика салаатын сэбиэдэссэйинэн үлэлиир.

1979 с. Саха Сирин суруйааччыларын Сойууһун бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ уонна РСФСР суруйааччыларын Сойууһун сэкэрэтээрэ.

ССКП XXVI сийиэһин дьокутаатынан, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин хас да ыҥырыытыгар дьокутаатынан талыллан үлэлээбит.

1993 сыл балаҕан ыйын 7 күнүгэр өлбүт.

Саха литературатыгар суолтата

1. Саха литературатыгар роман жанрын сайдыытыгар кылаатын киллэрбитэ.
2. Саха литератуурата киэҥ эйгэҕэ тахсарыгар үгүс үлэни ыыпыта.
3. Учебник автора, литературнай критик.

Айар үлэтэ

1934 с. 12 саастааҕар «Кыым» хаһыакка бастакы суруйуутун бэчээттэппит. 1938 с. «Бэлэм буол» хаһыакка «Мууска» диэн хоһооно бэчээттэммитэ, сотору соҕус илиинэн суруллар устудьуоннар сурунаалларыгар суруйааччы бастакы кэпсээнэ тахсыбыта. 1938 с. ырыа буолбут хоһоонноро биллибиттэр. «Сүрэх тэбэрин тухары», «Киhи биирдэ олорор», «Сказание о Джэнкире» романнара, «Манчаары», «Дьону үөрдэ сылдьаары», «Уот», «Бааһына» сэһэннэрэ, кэпсээннэрэ, «Сахалар ааттарыттан» драма — саха литературатыгар биллэр көстүүлэр.

Софрон Петрович Данилов элбэх айымньылара нуучча уонна атын омук тылларыгар тылбаастанан тахсыбыттара.

С. Данилов — публицист уонна литературнай критик. Орто оскуола литератураҕа бырагыраамматын уонна учебнигын ааптара.

Н. Чернышевскай «Что делать?» романын, Н. Островскай, Лопе де Вега драмаларын уонна да атыттары тылбаастаабыт.

Айар үлэтин уратыта

1. Психологическай ойуулааһын маастара.
2. Айымньылара дириҥ философскай, историчейскай далааһыннаах.

Уопсастыбаннай үлэтэ

Төрөөбүт омугун санаата өрөгөйдүүрүгэр, национальнай культура тиллэригэр өрөспүүбүлүкэ суверенитеттанарыгар бэйэтин сүүнэ кылаатын киллэрбитэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин саҥа Конституциятын ылыныыга быһаччы кыттыбыта. 1992 сыллаахха Саха омугун Кэнгириэһин Сүбэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыта.

Наҕараадалара уонна ытык ааттара

• Саха норуодунай суруйааччыта
• Үлэ Кыһыл Знамятын уордьана
• Норуоттар Доҕордоһууларын уордьана
• Икки «Бочуот Бэлиэтэ» уордьан
• Российскай Федерация культуратын үтүөлээх диэйэтэлэ
• М. Горькай аатынан РСФСР Государственнай бириэмийэтин лауреата («Сүрэх тэбэрин тухары», «Киһи биирдэ олорор» романнарын иһин)
• П. А. Ойуунускай аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин литературнай бириэмийэтин лауреата («Сүрэх тэбэрин тухары» романын иһин)
• ССРС КГБ-н бириэмийэтин лауреата
• Саха комсомолун бириэмийэтин лауреата

Үйэлээх аата

• Софрон Данилов аатын Горнай улууһун Дьиикимдэтээҕи орто оскуола сүгэр.
• Бэрдьигэстээх уулуссата кини аатынан ааттаммыта.
• Өлүөнэтээҕи холбоһуктаах пароходство теплохода ааттаммыта.
• Мытаах нэһилиэгэр ини-бии Сэмэн уонна Софрон Даниловтар ааттарын сүгэр литература түмэлэ үлэлиир.

Библиография

• Сүрэх тэбэрин тухары. (1966) Роман
• Двое. (1962)
• Красавица Амга. (1974) Роман
• Манчаары. (1966) Кэпсээнинэн сэһэн
• Уот. (1979)
• Тоскин. (1976) Сэһэн

Ылыллыбыт сирэ

• Большой Энциклопедический словарь
• Писатели Якутии