Лирика (литература көрүҥэ)

Лирика — литература биир көрүҥэ. Кини эпос, драма событиеларга олоҕуран толору характеры арыйалларыттан уратыта диэн киһи ханнык эмит түгэҥҥэ ис туругун, иэйиитин ойуулуур, сүнньүнэн хоһоонунан айыллар. Лирика сүрүн, үксүгэр соҕотох персонаһа лирическэй герой диэн ааттанар. Кини бэйэтэ эмиэ туспа жанровай формалардаах. Онуоха саамай сүрүн миэстэни хоһоон ылар. Хас биирдии национальнай литература бэйэтэ ураты лирическэй формалаах буолар. Холобур, Орто Азия норуоттар поэзияларыгар рубаи, газель, Японияҕа – танка, хокку уо.д.а. Саха поэзиятыгар хоһуйуу хоһоон национальнай форматын быһыытынан көстөр.

Лирика айымньылара

элегия
сонет
ода
мадригал
баллада

Айымньылары көрүҥнэргэ араарыы судургута суох, ол курдук хас да көрүҥ бэлиэлэрин илдьэ сылдьар жанрдар баар буолаллар. Холобур, үгэ тубэлтэлэргэ характеры арыйар сюжеттаах айымньы буолан, эпическэй жанрга киирэр, ол эрээри кини хоһоонунан суруллан лирика бэлиэтин эмиэ ылыммыт уонна геройдара диалогунан кэпсэтэр түбэлтэлэригэр драма бэлиэтэ эмиэ көстөр. Поэма — хоһоонунан суруллубут бөдөҥ айымньы, сюжеттаах, геройдардаах, конфликтаах, характеры арыйар сыаллаах-соруктаах, онон кини лирика эпос бэлиэлэрин илдьэ сылдьар лиро-эпическэй жанр. Ол аата литература жанрдара олоҕу ойуулаан көрдөрөр уратыларынан үс сүрүн көрүҥҥэ арахсаллар эбит. Ону кытта кинилэр уратылара сэһэргээччигэ эмиэ көстөр. Эпоска сэһэргээччиттэн тутулуга суох событиелар (объективнай) ойууланаллар, оттон лирикаҕа сэһэргээччи — лирическэй герой ис эйгэтэ (субъективнай) арыллар. Айымньылар суруллар тылларынан эмиэ уратылаһаллар: сэһэргээһин тылынан суруллубут буоллаҕына - проза, хоһоон тылынан - поэзия диэн ааттаналлар. Үгэ ис хоҺоонунан – эпос айымньыта, суруллубут тылынан — поэзия. ХоҺоонунан суруллубут романнары, сэҺэннэри. драмалары үгэс курдук поэттар айаллар. Холобур, Р.Баҕатаайыскай «Уолаттар уонна кийииттэр» диэн хоһоонунан суруллубут романа. Иэйиини арыйар сэһэргээһин тылынан суруллубут кэпсээннэр бааллар. Холобур, Суорун Омоллоон «Өлүөнэ өрүс» диэн лирическэй кэпсээнэ.

Литература

1. Окорокова В.Б. Литература теорията. Дьокуускай, 2004.