Планета

Чолбон (атын аата Одон, гир. πλανήτης, πλάνης — «айанньыт», нууч. планета) диэн Омуктар ыккардыларынааҕы Астрономия Униятын (IAU) быhаарыытынан буолар, бэйэтин тардыыта баар буоларыгар маассалаах уонна иhигэр үөскэх хардата буолбат, сулус тула эргийэр халлаан куйаарын эттигэ.

Сүнньүнэн икки кылааска араараллар: бөдөҥ гынан баран көпсөркөй уонна кыра, Сиргэ майгынныыр кытаанах ньуурдаах чолбоннор.

Күн эргииригэр 8 чолбон баар. Күнү тула бэйэлэрин аргыстарын кытта бииргэ 8 улахан чолбон баар: Мэндэҥэ, Дьэллэҥэ, Сир, Хатааһын чолбоно, Сэндэли, Кураан чолбоно, Уран уонна Нептун - төгүрүйэн хамсыы сылдьаллар.

Маны таһынан 5 кырачаан чолбоннор: Плутон (2006 сыллаахха диэри тохсус чолбон быһыытынан ааҕыллара), Макемаке, Хаумеа, Эрис уонна Церера.

"Чолбон" диэн тиэрмини быһаарыы

П.А. Ойуунускай 1935 с. уонна иккистээн тахсыбыт терминологическай тылдьытыгар планета - чолбон диэн тылбаастана сылдьара мөккүөрэ суох.

Г.В. Ксенофонтов эмиэ планета - чолбон диэн тылбаастаабыта.

Э.К. Пекарскай аатырар тылдьытыгар: "сахалар Венераттан ураты, Юпитеры, халлааҥҥа миэстэлэрин уларыта сылдьар сырдатааччылары барыларын чолбоннорунан ааттыыллар" - диэн бигэргэтэр.

Философ Д.С. Макаров: "От звезд и созвездий якуты определенным образом отмечали появляющиеся в разное время суток, года или раз в несколько лет перемещающиеся светила, которые они называют чолбонами (теперь они известны как планеты солнечной системы)" - диэн суруйбут.

Чолбоннор сахалыы ааттара

Философ Д.С. Макаров Мэндэҥэ, Дьэллэҥэ, Кураан чолбоно, Хатааһын чолбоно, Сэндэли диэн билигин биллэр чолбоннор сахалыы ааттарын барытын киллэрэн, аан бастаан системалыырга холоммута төрөөбүт норуотугар оҥорбут үтүөтэ улахан! "Философия билимин кандидата Д.С. Макаров сахалар чолбон диэн халлаан урсунугар хамсыы сылдьар алта араас сырдатааччылары ааттыыллар дииллэр этэ" - диэн маны профессор Н.К. Антонов бигэргэтэр.