Кракатау
Краката́y (индон. Krakatau) — Индонезияҕа, Малай архипелагар, Зонд силбэһиитэ, Дьааба уонна Суматра икки ардыгар билигин да эстэ турар вулкан.
Арыылар иэннэрэ 10,5 км². Билиҥҥи вулкан үрдүгэ 813 м. 1883 Кракатау вулкан дэлби тэбиэр дылы биир улахан арыы эбит, 1883 сүүнэ улахан дэлби тэбии түмүгэр арыы уонна вулкан альдаммыттар.
История
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Кракатау — үгүстүк көстөр стратовулкан, ол иһин наар күүстээх дэлби тэбиилээх уонна халлааҥҥа элбэх күлү быраҕар. Вулканы үөрэтии түмүгэр урут даҕаны күүстээх дэлби тэбиилэр буолбуттара быһаарыллыбыт. Вулканологтар быһаарбыттарынан 535 биир улахан дэлби тэбии буолан ааспыт. Ити түмүгэр сир үрдүнэн улахан уларыйыылар тахсыбыттар, ону дендрохронология көрдөрбүт. Быһа холоон ол тэбии түмүгэр Зонд силбэһиитэ үөскээбит уонна Дьааба уонна Суматра арыылар арахсыбыттар.
Кэлиҥҥи кэмҥэ биллэр дэлби тэбиилэр 1680 уонна 1883 буолбуттар.
Наиболее известные извержения Кракатау в исторический период состоялись в 1680 и 1883 годах. Последнее извержение практически уничтожило остров, на котором располагался вулкан.
1883 сыллаах дэлби тэбии
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1883 соһумар күүстээх дэлби тэбии буолбут, ол түмүгэр арыы улахан аҥаара суох буолбут.
Арыы чаастара 500 км радиустаах сиргэ көппүт. Ити ыраахха дылы магма уонна хайа боруодалара үөһээ халааҥҥа 55 км дылы үрдүккэ тахсыбыт түмүгэ. Дэлби тэбии күүһэ вулканнар дэлби тэбиилэрин шкалатынан 6 баллга тэҥнэспит, ол аата Хиросимаҕа түспүт атомнай бомба күүһүттэн 10 тыһыынча төгүл күүстээх тэбии буолбут.
Арыыттан дэлби тэбии кэнниттэн үс кыра арыы хаалбыттар — Раката, Сергун, Раката-Кечил.
Анак-Кракатау
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Вербеек чинчийээччи Кракатау дэлби тэбии туһунан дакылаатыгар арыы оннугар саҥа вулкан үөскүө диэн билгэлээбит. Ол билгэтэ 1927, ахсынньы 29 уу анныгар сир хамсааһынын түмүгэр туолбут. Саҥа вулкан Анак-Кракатау («Кракатау оҕото») диэн ааттаммыт, ол күн муора таһымыттан 9 м үрдүк дэҥдэйбит. Арыы бастаан пемзаттан уонна күлтэн турар эбит. 1930 с. вулкан айаҕыттан тахсар лаава уу алдьатыытын куоһарбыт. Арыы үөскээһинэ вулканологтар болҕомтолорун тарпыт.
Вулкан бастакы конуһа 1933 с. 67 м уонна 1950 с. 138 м үрдүккэ тиийбит, ол гынан баран акыйаан дьайыытынан хаста даҕаны урусхаллана сылдьыбыт. Иккис конус кратер иһигэр баар күөлгэ үөскээбит. Улам-улам лава вулкан күлүн солбуйбут уонна эрозияҕа тулуйумтуо буолбут. 1960 саҥа конус 30 м үрдүк эбит, 1968 160 м тиийбит уонна 1977 с. 181 м.
Билиҥҥи туруга
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Төрүөҕүттэн ыла Анак-Кракатау 5 дэлби тэбэ сылдьыбыт. 1950 с саҕалаан вулкан нэдиэлэҕэ ортотунан 13 см улаатар эбит, сылга ортотутан 6,8 м. Вулкан билигин даҕаны активнай, 1994 с наар кэриэтэ кыра дэлби тэбиилэр тахса тураллар. Бүтэһик тэбиилэр 2008 муус устартан саҕаланан 2009 балаҕан ыйыгар дылы буолбут.
Вулкан билиҥҥи үрдүгэ 813 м, диаметра 3-4 км. Индонезия былаастара вулкан тула 3 км сиргэ дьон олохсуйарын боппут[1].
2014 с. олунньу 15 вулкан хаттаан тиллибит. 212 дэлби тэбии буолбут, вулкан статуһа куттал иккис таһымыгар (4 таһымтан) турар. Кратертан 1,5 км тула туристарга уонна балыксыттарга сабыылаах[2].
Хос быһаарыы
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ Indonesia’s Krakatau roars, dazzles with fireworks Архыыптаммыт 2009, Тохсунньу 10 күнүгэр.", Reuters, 11.11.2007
- ↑ Вулкан Анак-Кракатау активизировался у западного побережья Явы