Казан (иhит)

Казан сир көрдүгэнигэр.
Сумаляка бэлэмнээһин

Казан (түүркүүттэн., азерб. qazan, каз. қазан; кырг. казан; тат. qazan, казан, узб. qozon, туур. kazan, туркм. gazan)- Азиатскай үгэс буолбут ас астыырга аналлаах төгүрүк түгэхтээх кутуллубут тимир хочуол.

Ордук маассабай казаннар күн бүгүнүгэр диэри тарҕаммыттар Азербайджанҥа., Казахстанҥа уонна Орто Азияҕа. Казан төгүрүк быһыыта, уот түгэҕин эрэ буолбакка (хаптаҕай иһит курдук),ньууруун бүтүннүүтүн ититэргэ оҥоһуллубут. Маннык иһит уматыгы ордук харыстыырга, аһы түргэнник ититэр уонна уһуннук ити хаалларар. Хаппаҕа үгэс мас хаптаһынтан оҥоһуллар, энергияны кэмчилээһинҥэ көмөлөөх.

Этимология

«Казан» диэн киирии тюрк тыла, каз диэн «кыһый, мэлий» тылтан тахсыбыт, ол эбэтэр « Кыһыллыбыт» (иһит) курдук тылбаастанар.

Казан диэн өссө тогуз коргоол тюрк остуол оонньууларыгар дуоскаҕа мунньуллар лункалары ааттыыллар . Эбэтэр тюрк аттаах команднай кок-бору оннуутугар буоратаны «тай-казаны» диэн диллэр.

Казан көрдүгэнэ

Тимир оһоххо ууруллбут казан.
Плов астааһын

Казан стационарнай (таас, саманнай, сир), тимир цилиндрическэй формаҕа ууруллар, ону тэҥэ анал металл треногаҕа туруоруллар. Боростуой холумтаннаах Көрдүгэн таастан уонна туойтан оҥоһуллар. Ордук ырыахханнык оҥоһуллубут көрдүгээннэр аныгы баарычнай оһохтоох уонна ус араас усталаах туоралах казаннах буолар.

Тай- Казан, г. Туркестан, Казахстан

Саамай улахан казаннар элбэх эти буһарарга аналлаахтар, тай-казан дэнэллэр (тай- кулунчук эбэтэр саастаах оҕус). Ордук биллибит тай-казаннартан Ахмеда Ясави мавзолеегар баар (г. Туркестан Казахстан Республиката). Мавлзолей кылаабынай саалатын ортотугар чаҥ ритуальнай тай-казан сытар . Мусульмааньыннарга казан бииргэ түмсүү уонна ыалдьытымсах быһыы бэлиэтэ. Онон казан кээмэйдэрэ уонна тас көстүүлэрэ ураты суолталаммыта. Туркестан казаннара тэҥнээхтэрэ суох. Кини диаметра — 2,2 м, ыйааһына — 2 т. Үрүҥ көмүстэн, цинкаттан, сибиниэстэн, хорҕолдьунтан, кыһыл алтантан уонна үрүҥ көмүстэн кутуллубут диэн номохтоох. Литератураҕа - боруонса холбоһуктан оҥоһуллубут диэн. Дэҥҥэ көстөр кутуу үрдүк ураты уһаныныы көрдүүр. Маастар-металлург Абдул-газиз-Шарафутдин-улы аль Тербез бу уустук проблеманы технологическай эрэ буолбакка, эстетическэй да өттүнэн быһаарар кыахтанна. Казан үүнээйи оһуордаах, араб биистээх үс кур киэргэтиллибит. Казан тутааҕа Лотос эминньэҕэ нарын форматын маастар биэрдэ.

Туһайыы

Казан киин Азия үгүс дойдуларыгар тарҕаммыта. Үгэс буолбут казан, тимиртэн оҥоһуллар уонна төгүрүк түгэхтээх. Өссө аллаарытыгар кыракый хаптаҕай казаннар бааллар . Халыҥ истиэнэлээх казан ордук ирдэнэр, халыҥ истиэнэлэр ас умайтарбат. Казан сүрүн итэҕэһэ улахан ыйааһын буолар.

См. эмиэ

• Вок

Литература

 

• Похлёбкин В.В. Казан // Кулинарный словарь. — М.: Э (Эксмо), 2015. — С. 140. — 456 с.