Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Байыаннай Быраас
Сталинград обороната 1942 сыл от ыйын 17 күнүттэн саҕаламмыта. Күнүстэри – түүннэри уотунан уһуурар улуу кыргыһыы оргуйан турбута. Ол да иһин Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии историятын чинчийэр ученайдар, бу темаҕа үлэлиир суруйааччылар Сталинград кыргыһыытын сэрии былаһын тухары буолбут хапсыһыылартан биир саамай улаханнара уонна быһаарыылаахтара этэ диэн сыаналыыллар. Хас да уонунан тыһыынча байыастар: “Волга нөҥүө биһиэхэ сир суох” диэн, өлөллөрүн утуйарга холоон, хорсуннук сэриилэспиттэрэ.
Сталинград куораты көмүскүүр сэриигэ Мэҥэ-Хаҥалас улууһуттан сүүһүнэн уолаттар кыттыбыттара, үгүстэрэ кыргыһыы толоонугар харахтарын симпиттэрэ, үйэ-саас тухары оспот ыарахан баастары ылан дойдуларыгар эргиллибиттэрэ.
Кинилэртэн биирдэстэринэн I Моорук нэһилиэгиттэн төрүттээх Тимофей Егорович Сосин буолар. Т.Е.Сосин дьылҕата оччотооҕу биир саастыылаахтарыттан арыый да уратылаах диэххэ сөп. Кини 1937 сыллаахха Москва куоракка I медицинскэй институту уөрэнэн баран, дойдутугар кэлэн Дьокуускайдааҕы медицинскэй училищеҕа уөрэх чааһын сэбиэдиссэйинэн ананан үлэтин саҕалаабыта. Онтон ыла Саха Республикатынааҕы доруобуйа харыстабылын министирин солбуйааччынан, атын да эппиэттээх дуоһунастарга үлэлээн баран, Узбекистаҥҥа уһун кэмнээх командировкаҕа барбыта. Узбекистантан Китайга тахсан эмиэ враһынан үлэлээн бэйэтин үчүгэй билиилээх специалист быһыытынан көрдөрбутэ.
Тимофей Егорович Сосин ити командировкалартан 1942 сыллаахха сайын Москваҕа кэлбитин Сталинградка ыыпыттара. Манна кини байыаннай полевой госпиталь бырааһынан ананан сулууспатын сагалаабыта. Госпиталы Сталинградтан 20 биэрэстэлээх дэриэбинэҕэ олохтооннор инники кирбиигэ бааһырбыт байыастары аҕалан, бэрэбээскилээн, эмтээн салгыы ыытыллара.
Сталинград иһин кыргыһыытыгар Т.Е.Сосин сулууспалаабыт полевой госпитала, уопсайа тыһыынча бааһырбыт байыаска көмө оҥорбут. 1943 сыллаахха от ыйыгар госпиталы Курскай Тоҕордооҕу кыргыһыытыгар инники киирбиттэн үс бэриэстэ чугас тыаҕа көһөрбүттэрэ. Бу кыргыһыыга госпиталь түөрт аҥар тыһыынча кэриҥэ бааһырбыттарга көмө оҥорон баран, бэйэтин сулууспалыыр чааһын батыһан, Запорожье куораты ылыыга, Днепр өрүһү туорааһыҥҥа кыттыыны ылар.
Биһиэннэрэ өстөөгү улам ыган, кимэн баран испиттэрэ. Полевой госпиталь Польша сиринэн Германия Бреслау куоратыгар тиийбитэ. Советскай буойуннар 1945 сыл ыам ыйын 2 күнүгэр 150 тыһыынча саллаатаах өстөөх армиятын билиэн ылбыттара.Онтон сотору Германияны Кыайыы үөрүүтүн билбиттэрэ.Ол кэнниттэн Тимофей Егорович Сосин сулууспалыыр илдьибит дьоннорун эмтээн, сынньатан баран, дойдуларыгар атаарар лааҕыр оҥорбуттара.
Тимофей Егорович Сосин дойдутугар эргиллэн кэлэн Уус-Алдан, Амма, Мэҥэ-Хаҥалас оройуоннарыгар кылаабынай бырааһынан, Дьокуускай куоракка республикатааҕы киин балыыһа онкологическай отделениятын сэбиэдиссэйинэн, бырааһынан тахсыылаахтые үлэлээбитэ. Кини быраас быһыытынан биир уратыта – дьиҥ сахалыы эмтиир ньымалары, холобур, хаанааһыны, түөн ууруутун, о.д.а наука ситиһиилэрин кытта таба дьүөрэлээн туттара диэн билэр дьоно бэлиэтииллэр.
Т.Е.Сосин 1983 сыллаахха, 68 сааһыгар Дьокуускай куоракка ыарыыга хаптаран күн сириттэн барар.[1]
- ↑ "Саха сатаабатаҕа суох" Неустроев Иннокентий Иннокентьевич
