Кыпшактар
Кыпшактар (каз. Қыпшақ) — былыргы кыпчаактартан ордон хаалбыт, билигин казахтар Орто жустарыгын састаабыгар киирсэр түүр тыллаах биис уустара. Кинилэр Алтаай хайаларыттан Дунай өрүскэ диэри тарҕанан олорбуттара.
Территориялара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Күн бүгүн кыпшактар Казахстан өрөсүүлүкэтин Костанайскай, Кызылординскай, Павлодарскай, Карагандинскай, Акмолинскай, Хотугу Казахтанскай уонна Туркестаннааҕы уобаластарыгар олороллор. Ону таһынан кыпшактар билигин Дагестан өрөспүүбүлүкэтигэр (ногайдар оройуоннарыгар), Омской уобаласка уонна Алтаай кыраайыгар Арассыыйа састаабыгар олороллор.
Устуоруйаларыттан
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Кипчактар (кыпчактар) Алтаайга Зайсан күөлүттэн саҕалаан Дунаай өрүс (XI—XII үү.) кытылларыгар тиийэ киэҥ куоҥ сирдэргэ тарҕанан, бытанан олорбуттара. Кэдиҥҥи кэмнэргэ кинилэр ( XV ү. кэннэ), сүрүннээн, билиҥҥи Казахстан киин сирдэригэр, Сырдарья соҕурууҥҥу кытылларыгар, Тобор кытылларыгар көһөн олохсуйбуттара. Казахтар омук быһыытынан атахтарыгар турууларыгар, үөскээн тахсыыларыгар кырата суох оруоллаахтар. Ыраахтааҕы кэминээҕи биэрэпистэр көрдөрөллөрүнэн, кыпшактар оччолорго Казахстаҥҥа Кустанайскам, Перовскай, Павлодарскай, уонна Омскай уездтарга олорбуттар. Кинилэр кыргыһыыга киириэх иннинэ, үөрүүлээх күннэргэ — «Ойбас» диэн ураатыыллара. Абулхаир ханствотыттан тымыр сыдьаан тардан тахсыбыт дьон. Казах ханствота атаҕар туруутугар акылаат уурсубуттара.
Ахсааннара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1899 - 1912 сыллардаахха ыытыллыбыт тыа хаһаайыстыбатын биэрэбиһигэр көстөрүнэн, кыпшактар ахсааннара 169 тыһ. киһи эбит. Ол иһигэр Кустанай уеһыгар 47 тыһ киһи (казах нэһилиэнньэтин 41 %), Омскай уеһыгар 10,7 тыһ киһи (28 %), Павлодарскай уеска — 14,8 тыһ. (10,3 %), Акмолинскайга — 10,9 тыһ. (6,6 %), Перовскайга — 32,9 тыһ. (22,5 %), Тургайскай — 42, 9 (46 %). Арассыыйа импиэрийэтигэр кыпшактар казах уопсай ахсааныгар 4,5 % ылаллара.
