Ибрай Алтынсарин

Ибрай Алтынсарин (каз. Ыбырай Алтынсарин) (20 алтынньы (1 сэтинньи) 1841(18411101), Арагай волоһа, Николаев уезд, Турскай уобалас, Арассыыйа империята — 17 от ыйа (29 от ыйа) 1889) — казах педагог-сырдатааччыта, суруйааччы, фольклорист, общественнай деятель, учуонай-этнограф. Казах учебниктарын ааптара, холобур, «Казахская хрестоматия» (1879; 1906) уонна «Начальное руководство к обучению казахов русскому языку» (1879).

Нуучча алпабыытыгар олоҕуран казах тылын алпабыытын оҥорбута уонна ол алпабыытынан бэйэтин тиэкэстэрин суруйбута.

Алтынсарин түөрт икки кылаастаах нуучча-казах училищатын, биир ремесленнэй училище, биир казах дьахтар училищетын^[1], биэс буолас оскуолатын, икки нуучча оҕолорун училищеты арыйбыта.

Олоҕо

Ибрай Алтынсарин 1841 сыл алтынньы 20 күнүгэр Тургай уобалаһын Аракарагайскай буолаһыгар төрөөбүт. Кини алтыбас диэн аҕа уустан, кыпчак биистэн төрүттээх. Төрдө былыр Орто жузка олорбуттара^[2].

Аҕата эрдэ өлөн хаалбыта, ол иһин Ибрай Алтынсарини эһэтэ Балгожи Жанбуршин ииппитэ^[3].

Ибрай кыра эрдэҕиттэн билиигэ, үөрэххэ тардыһыылаах этэ, үөрэхтээх нуучча дьонун кытта билсэрэ.

1850 сыллаахха Оренбург куоракка үөрэммитэ. Ол саҕана учуонай-востоковеды В. В. Григорьевы кытта билсибит.

Оскуоланы 1857 сыллаахха кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрбитэ. Онтон үс сыл устата эһэтигэр суруксутунан үлэлээбитэ.

Алтынсарин биир кэмҥэ Оренбуркка тылбаасчытынан үлэлээбитэ, кини тойоно Н. И. Ильменскай этэ.

1860 сыллаахха Тургай куоракка казах оҕолоругар анаан оскуоланы арыйбыта уонна онно нуучча тылын үөрэппитэ.

1861 Тургай оскуолатын учуутала буолбута.

1864 сыллаахха бастакы народнай оскуоланы арыйбыт.

Бу кэмҥэ Ибрай Алтынсарин статскай сүбэһит солотугар тиксибитэ.

1879 сылтан уонна олоҕун тиһэх күннэригэр диэри Тургай уобалаһыгар казах оскуолаларын инспектора буолбута.

1883 сыллаахха Алтынсарин Николаевскай уездка көспүтэ. Ибрай Алтынсарин онно өлүөр диэри олорбута.

Ибрай Алтынсарин 1889 сыллаахха от ыйын 17 күнүгэр өлбүтэ.

Быһаарыылар

↑ Женские училища // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. II. — ISBN 9965-9746-3-2.
↑ Ақылбек ШАЯХМЕТ. АЛАСА АЛТЫНСАРИН, АСҚАҚ ПУШКИН.... Абай ақпараттыө порталы (27.11.2014). Тургутулунна 14 Ыам ыйын 2020.
↑ Аян Әден. Ыбырайдың атасы Кенесары бастаған қозғалысты жақтамаған (kz) (17 тамыз 2018).

Сигэлэр

Портал "Ибрай Алтынсарин"

[1] Женские училища // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. II. — ISBN 9965-9746-3-2.

[2] Ақылбек ШАЯХМЕТ. АЛАСА АЛТЫНСАРИН, АСҚАҚ ПУШКИН.... Абай ақпараттыө порталы (27.11.2014). Тургутулунна 14 Ыам ыйын 2020.

[3] Аян Әден. Ыбырайдың атасы Кенесары бастаған қозғалысты жақтамаған (kz) (17 тамыз 2018).

[1]

[2]

[3]