Ионов Всеволод Михайлович
Ионов Всеволод Михайлович (1851—1922) — этнограф, народниктар хамсааһыннарын чилиэнэ. Сахалар сиэрдэрин-туомнарын үөрэппит, оскуолалары тэрийээччи уонна педагог быһыытынан биллибит киһи.
1851 сыллаахха Астрахань куоракка дворян дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт. 1875 сыллаахха Санкт-Петербуурдааҕы технологическай үнүстүүттэн өрөбөлүүссүйэни тарҕатар үлэтин иһин үүрүллүбүт, 1876 сыллаахха Москубаҕа хаайыллыбыт, 1877 сыллаахха бырааба барыта быһыллыбыт уонна 5 сыл хаатыргаҕа ыытыллыбыт. Хаатырга кэнниттэн 1883 сыллаахха Саха уобалаһыгар көскө ыытыллыбыт. 1893 сыллаахха Андросова Мария Николаевнаны кэргэн ылбыт. Көскө олорон эмиэ көскө олорор В.И. Виташевскайдыын, Э.К. Пекарскайдыын, С.В. Ястремскайдыын уо.д.а. саха тылын уонна култууратын чинчийэр дьону кытта ыкса билсибит.
Сибиряков эспэдииссийэтин (1894—1896) кыттыылааҕа, Майда сахаларын уонна тоҥустарын чинчийбитэ (Айаан-Ньылхан эспэдииссийэтэ, 1904). Э. Пекарскай тылдьытын оҥорууга сүҥкэн суолталаах кылааты киллэрбитэ.
Саха уобалаһыгар 1910 с. диэри олорбута. Боотуруус улууһугар 7 сыл, Дьокуускайга 5 сыл оҕолору үөрэтиинэн дьарыктаммыта. 1893 с. М.Н.Андросованы кэргэн ылбыта. Олоҥхоһут Ионова-Андросова Мария Николаевна кэргэнэ.
1908—1910 сыллардаахха «Якутский край», «Якутская жизнь», «Якутская мысль» хаһыаттар эрэдээктэрдэрэ этэ. Хас да научнай үлэлэрдээх. «Сибирские вопросы» сурунаалы кытта үлэлиирэ.
1910 сыллаахха Киевка көһөрүгэр көҥүллээбиттэрэ. Ол кэнниттэн С-Петербуурга Билим Акадьыамыйатыгар ученай корректор үлэтигэр ыҥырбыттара («Образцы народной литературы якутов» үлэни таҥастыырга кыттыбыта). Кэлин Этнографияҕа салаатын чилиэн-үлэһитэ, Нуучча географияҕа уопсастыбан Саха сиринээҕи салаатын үлэһитэ буолаттаабыта.
1917 с. Киевкэ көспүтэ. Украинаҕа Буча ыстаансыйаҕа 1922 сыл сэтинньи 2 күнүгэр өлбүтэ[1].
Үлэлэрэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]По поводу допущенного в «Словаре якутского языка» отступления от правописания акад. Бётлингка //Пекарский Э.К. Якутский словарь. СПб., 1907. Вып. 1; Якутский букварь, составленный В.М. Ионовым. Якутск, 1917.
Кини туһунан
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Убрятова Е.И. Очерк истории изучения якутского языка. Якутск, 1945; Биобиблиографический словарь отечественных тюркологов: Дооктябрьский период. М., 1989.