Сэмэн Данилов
Сэмэн Данилов — Семен Петрович Данилов (20.03.1917—27.11.1978) — саха норуодунай бэйиэтэ, Саха АССР суруйааччыларын сойууһун бэрэстээтэлэ (1961-1978), прозаик, тылбаасчыт, литэрэтиирэни ырытааччы, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ. Саха классик суруйааччыларын Өксөкүлээх Өлөксөй, Алампа, Н. Неустроев үтүө ааттарын өлүөр дылы турууласпыт, Ойуунускай литэрэтиирэҕэ нэһилиэстибэтэ саха омугар бигэтик тиийэрин ситиспит, олоҥхо аан дойдуга аатырарыгар олук уурбут киһи.
Олоҕун олуктара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1917 сыл кулун тутар 20 күнүгэр Арҕаа Хаҥалас улууһугар Сиинэ үрэх үрдүгэр оччотооҕуга Мытаах нэһилиэгин киинигэр Эчирбэ диэн сиргэ төрөөбүт. Аҕата Бүөтүр, ийэтэ Маарыйа. Үс саастаааҕар кэриим аҕабыыта сүрэхтээбит, Сэмэн диэн аат биэрбит. Дьиҥэр, бэйэтэ суруйарынан төрөөбүт күнэ чопчу биллибэт, миэтирикэтэ суох, аҕабыыт ханнык сыаркаптан сылдьыбыта биллибэт. Дьиэ кэргэн кэлин эмиэ Мытаах нэһилиэгин Бор алааһыгар көспүттэр, уол онно улааппыт[1].
Бор бастакы сүһүөх оскуолатын бүтэрэн, салгыы Бэрдьигэстээх 7 кылаастаах оскуолатын бүтэрбитэ.
Холкуоска биригэдьииринэн, булчутунан, норуот суутугар суруксутунан, хомсомуол райкомун инструкторынан үлэлээбитэ.
Дьокуускайга педагогика үнүстүтүүтүн бүтэрбитэ, кэлин Москубаҕа М. Горькай аатынан Литэрэтиирэ үнүстүтүүтүн иһинээҕи Үрдүкү литэрэтиирэ куурустарыгар үөрэммитэ. Оскуолаларга, техникумнарга нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин биэрбитэ, сэттэ сыл Дьокуускайдааҕы педагогика үнүстүтүүтүгэр саха литэрэтиирэтин устуоруйатын кууруһун биэрбитэ. 50-с сылларга «саха былыргытыгар, олоҥхоҕо, болкулуорга аһара хасыһар» диэн омугумсуйууга буруйданан үлэтиттэн ууратыллыбыта[2].
Онтон 1961 сыллаахха Саха суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын чилиэнэ буолбута. Ол сыл Николай Якутскай солотуттан барбытын кэннэ бырабылыанньа бэрэстээтэлин эбээһинһин толоорбут. 1962 сыллаахха саха бастакы суруйааччыларын дьыалалрын ырытар ССКП КК хамыыһыйатын үлэтигэр кыттыбыт. 1963 сыллаахтан саҕалаан өлүөр дылы Саха Сирин суруйааччыларын Сойууһун бырабылыанньатын бэрэстээтэлинэн үлэлээбитэ.
1963 с. САССР обкуомун пленумун чилиэнэ, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата, ҮС бөрөсүүдьүмүн чилиэнэ.
1965 сыллаахтан РСФСР суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын чилиэнэ.
1970 сыллаахтан обкуом бюротун чилиэнэ. 1970 сыллаахха Азия уонна Африка суруйааччыларын кэмпириэнсийэлэригэр Делигэ (Ииндийэ) кыттыбыта.
1971 сыллаахха суруйааччыга Максим Горькай аатынан РСФСР литературнай бириэмийэтэ ананар.
1973 сыллаахха сэбиэскэй суруйааччылар дэлэгээссийэрин кытта Югославияҕа ыалдьыттыыр.
1975 сыллаахха кини көҕүлээһинэн В. Державин тылбаастаабыт "Дьулуруйар Ньургун Боотур" олоҥхото нууччалыы тахсар.
1977 сыллаахха сэбиэскэй суруйааччылар дэлэгээссийэлэрин кытта Польшаҕа ыалдьыттыыр. 1977 сыллаахха суруйааччы көҕүлээһинэн Өксөкүлээх айымньылара "Песни якута" диэн аатынан нууччалыы аан бастаан тахсаллар. 1977 сыллаахха суруйааччы хоһооннорун нууччалыы тылбааһа "Художественная литература" кинигэ кыһатыгар икки туомунан тахсар (атын саха бэйиэттэрин икки туомнаах хомуурунньуга нууччалыы билиҥҥэҥҥэ диэри тахса илик). Ол сыл норуодунай бэйиэт ытык аатын иҥэрэллэр, сайын бүтэһигин улааппыт Бор алааһыгар бара сылдьар.
1978 сыллаахха Чехословакияҕа айан. Сэтинньигэ бүтэһигин (төрдүһүн) Саха суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын бэрэстээтэлинэн талыллар[3].
1978 сыллаахха сэтинньи 27 күнүгэр ыалдьан Дьокуускайга өлбүтэ.
Дьиэ кэргэнэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Кэргэнинээн Гаврильева Анна Семеновналыын 1944 сыллаахха холбоспуттара. Семен Петрович репрессияламмыт ийэтинэн таайын Тимофеев Иван Яковлевич кыыһын Варвараны сэттэ сааһыттан иитэн улаатыннарбыттара. Варвара улаатан баран Мииринэйгэ олохсуйбута, кэргэннэмитэ, оҕоломмута, "Бочуот Знага" уордьан кавалера, Мииринэй куорат Ытык киһитин аатын иҥэрбиттэрэ. 1958 сыллаахха кулун тутарга кэргэнниилэр Семен диэн уолламмыттара. Семен аҕата өлөрүгэр аармыйаҕа сулууспалыы сылдьара, Наталья Харлампьева суруйарынан, олоҕо оччо табыллыбатаҕа, эрдэ өлбүтэ.
Семен Петрович инитэ Софрон Петрович Данилов убайыттан 5 сыл кэриҥэ балыс этэ, саха биллиилээх прозаик суруйааччыта, кэлин норуодунай суруйааччы буолбута, эмиэ убайын курдук Саха суруйааччыларын сойууһун салайбыта, перестройка кэмигэр саха омугун дьылҕатын анаарар дьон-сэргэ ытыктыыр киһитэ буолбута.
Айар үлэтэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1937 сыллаахтан айымньыларын бэчээттээн барбыта. «Саха үҥкүүтэ» — аатырбыт хоһооно ырыа буолбута. Бу хоһоон саха бастакы балеринатыгар Евдокия Степановаҕа анаммыта. Ол гынан баран Сэмэн Данилов литератор быһыытынан диапазона олус киэҥ: хаһыат публицистическэй хоһооно уонна маассабай ырыа, фельетон уонна көрдөөх хоһоон, оҕолорго анаммыт хоһооннор, кэпсээннэр, литературнай-критическэй ыстатыйалар, норуот айымньыларын поэтическай чочуйуу, бэйиэмэлэр.
А. Пушкин, М. Лермонтов, А. Мицкевич, Т. Шевченко, И. Крылов, М. Горькай, А. Гайдар айымньыларын сахалыы тылбаастаабыта.
Наҕараадалара уонна ытык ааттара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- "Үлэ Кыһыл Знамята" уордьан (18.03.1967)[4]
- М. Горькай аатынан РСФСР Судаарыстыбаннай бириэмийэтэ (28.12.1971)[5]
- Польша норуодунай өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх диэйэтэлэ диэн ытык аат (1977)
- "Өктөөп Өрөбөлүүссүйэтэ" уордьан (18.03.1977)[6]
- Саха АССР норуодунай бэйиэтэ (20.03.1977)[7]
Эбии маны көр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ Харлампьева Н.И. Семен Данилов. — 2-е изд., испр.. — М.: Молодая гвардия, 2021. — С. 9-10. — 285 с. — (Жизнь замечательных людей). — 1000 экз. — ISBN 978-5-236-04489-0
- ↑ Саха саарыннара. Хомуйан оҥордулар Л. Г. Николаев, А. Г. Николаев, Ф. Э. Данилов. — Дьокуускай: «Кудук», 1998. — ISBN 5-7863-0122-2
- ↑ Наталья Харлампьева Семен Данилов. — 2-е изд., испр.. — Москва: Молодая гвардия, 2021. — С. 245-246. — 285 с. — (Жизнь замечательных людей). — 1000 экз. — ISBN 978-5-235-04489-0
- ↑ "Молодежь Якутии" хаһыат, 21.03.1967
- ↑ Хотугу сулус, 1972 1-кы нүөмэр, с.59
- ↑ "Социалистическая Якутия" хаһыат, 20.03.1977
- ↑ "Социалистическая Якутия" хаһыат, 25.03.1977
|
Бу суруйааччыга сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп. |