Василий Сергеевич Соловьев-Болот Боотур - мин төрдум
| Болот Боотур | ||||
 | ||||
| Төрөөбүт аата: |
Соловьев Василий Сергеевич | |||
|---|---|---|---|---|
| Төрөөбүт күнэ: | ||||
| Төрөөбүт сирэ: | ||||
| Өлбүт күнэ: |
24 ыам ыйын 1993 (78 сааһыгар) | |||
| Дойдута: | ||||
| Айар сыллара: |
1957 сылтан | |||
| Айымньыларын тыла: | ||||
| Наҕараадалара: |
| |||
Соловьев Василий Сергеевич — Болот Боотур (15.04.1915—24.05.1993) — саха норуодунай суруйааччыта, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (1966). Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, үтүөкэннээх поэт, уһулуччу талааннаах прозаик, романист, краевед, публицист, П.А. Ойуунускай аатынан Саха Республикатын Государственнай бириэмийэтин лауреата, СР культуратын үтүөлээх үлэһитэ,, Аҕа дойду Улуу сэриитин 1 степеннээх уордьанын уонна Албан аат орденын, бойобуой үтүөлэрин иһин мэтээллэр кавалердара .1915 сыллаахха Муус устар 15 кунугэр Чурапчы улууьугар Хатылы нэьилиэгэр торөөбүт. Оҕо сааьа Лээги алааһыгар ааспыта. Кыра эрдэҕиттэн норуот уус-уран айымньытыгар убанан үөскээбит. 15 саастааҕар оройуоннааҕы сир салаатыгар бастакы артыаллары тэрийэргэ көмөлөспүт. 1926 сыллаахха Василий Соловьев Чурапчы сэттэ кылаастаах оскуолага уөрэнэ киирбитэ. Учууталлыан иннинэ, холкуостаах ыччат оскуолатыгар уөрэнэ сылдьан ,общественнай олоххо көхтөөхтук кыттара.Учууталларын кылгас кэмнээх бэлэмниир курустарын бүтэрэн 1933 с. Мындаҕаайы бастакы сүһүөхтээх оскуолатыгар учууталынан анаммыт.
Үлэлии сылдьан репрессияҕа түбэспит, учуутал үлэтигэр 1939 с. биирдэ төннүбүт. Мугудай оскуолатыгар үлэлии сылдьан Дьокуускайдааҕы педагогическай институт тыл уонна литература факультетыгар кэтэхтэн үөрэммит. Сэрии саҕаланан үөрэҕэ уурайбыт.Олоҕун 42 сылын педагогическай улэҕэ анаабыта ,учууталынан,дириэктэринэн, оройуон инспекторынан ,Саха АССР аҕа дойду сэриитин инбэлииттэрэ уөрэнэр профессиальнай -техническай оскуола интернаатыгар преподавателинэн 1957 сылга диэри улэлээбит .
1942 с. сэриилэһэр аармыйаҕа ыҥырыллыбыт. Калининград, Ленинград уобаластарын, Литваны, Белоруссияны, Польшаны босхолооһуҥҥа кыттыбыт, сэриини Германияҕа түмүктээбит. Ыараханнык бааһыра сылдьыбыт.
Сэрии кэнниттэн үөрэтэр үлэҕэ төннүбүт. Фольклор уонна этнография матырыйааларын хомуйууннан дьарыктаммыт, оскуола түмэлин тэрийбит. 1955 с. кэтэхтэн үөрэнэн Дьокуускайдааҕы педагогика институтун бүтэрбит.
1993 с. ыам ыйын 24 күнүгэр өлбүтэ.
Айар улэтэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1957 с. кимиэхэ да биллибэт ааптар «Ол күн» диэн поэматынан Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин 40 сылыгар анаммыт өрөспүүбүлүкэ таһымнаах куоҥкуруска кыттан иккис бириэмийэни ылбыт. Поэма 1958 с. туспа кинигэнэн тахсыбыта. «Сааскы дьыбардар» романа 1967 сыллаахха буолбут куонкуруска эмиэ иккис миэстэни ылан суруйааччы прозаик быһыытынан сиппитин-хоппутун көрдөрбүт. Айымньы 1971 с. бэчээттэммит. Роман саха литературатыгар көс эбээннэр олохторун-дьаһахтарын көрдөрбүт бастакы айымньыннан буолбут.
Айымньылара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- 1. Ол кун. Поэма. - Якутскай, 1959;
- 2. Сааскы дьыбардар. Роман. - Якутскай, 1971;
- 3. Весенние заморозки. Роман /Авториз.пер. В.Дудинцева, Н.Гордеевой. - М., 1974; 1982;
- 4. Уhуктуу. Роман.- Кн. 1-3. - Якутскай, 1975 - 1987;
- 5. Пробуждение. Роман /Авториз.пер. В.Кочеткова - М., 1978 - 1984;
- 6. Ол кунтэн - бу куннэ. Хоhооннор, поэмалар. - Якутскай, 1985;
- 7. Хомурахтаах хоту сирим оголоругар. - Якутскай, 1992.
Оҕолорго кэпсээннэрэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Сибинньэлии сигили (угэ)
Билбэт эрээри бэбээримэ (угэ)
Тэйэр хайа (угэ)
Кутэр кололоммутэ (угэ)
Соруока соруоха (угэ)
Чугаьынан тойооску (чабыр5ах)
Чо5ой уонна Ньо5ой (чабыр5ах)
Сырдык мичээрдэр Саас буолуута, сай кэлиитэ
Ханкыьыт ырыата
Хайыьарым барахсан
Тугутчаан
Куобахчаан
Барыта таба о5ото
Наҕараадалара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Албан аат III ст. уордьана
- Аҕа дойду Улуу сэриитин I ст. уордьана
- Саха норуодунай суруйааччыта
- Саха АССР П. А. Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэтин лауреата
Улахан наҕараадалара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- 1957с. кимиэхэ да биллибэт автор "Ол күн" диэн поэматынан Октябрьскай революция 20 сылыгар анаммыт республиканскай конкурска иккис премияны ылан, литератураҕа киирбитэ. "Сааскы дьыбардар" романа 1967с. буолбут Октябрьскай революция 50 сылыгар анаммыт конкурска иккис миэстэни ылан, аны прозаик быһыытынан сиппитин-хоппутун көрдөрбүтэ. Айымньы 1971 сыллаахха бэчээттэммитэ. Бөдөҥ айымньытыгар "Уһуктуу" роман-трилогияҕа революция иннинээҕи саха норуотун олоҕун киэҥник сырдаппыта. Трилогия саха литературатын биир улахан ситиһиитинэн сыаналаммыта.
- Болот Боотур- оҕо сааьыттан улэҕэ-хамнаска эриллэ улаатан ,кытаанах тыйыс кэмңэ олорбут буолан ,олоҕу наьаа сыаналыыр ,билиитэ-көруутэ киэҥ буолан ,саха норуотун революция иннинээҕи уус-уран айымньыга тиьэн киллэрбит талааннаах суруйааччы.
Туһаныллыбыт литература[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1.Сахалыы бикипиэдьийэттэн хомуйан оҥоруу Л. Г. Николаев, А. Г. Николаев, Ф. Э. Данилов. — Дь.: Кудук, 1998. — ISBN 5-7863-0122-2
2. Д.Оконешникова кинигэтиттэн "Сурууйааччылар уонна поэттар"