Алимулылар

Алимулылар (каз. Әлімұлы, Әлім) — казах этноһын иһигэр киирэр биис уустарын холбоһуга. Шежире (ол эбэтэр генеалогия маһа, төрүччү) быһыытынан Кыра жус иһинэн киирсэллэр. Тамҕалара алшыннар тамҕаларын икки гыммыт курдук көстөр. Бэйэтин иһигэр алта салааларга арахсар. Ол иһини кинилэри «Алты ата алим» (алта аҕа алим) диэн ааттыыллар. Биллиилээх, номоххо киирбит Еримбет акын шежиретин быһыытынан, алимулыларга маннык биис уустара киирсэллэр: жаманак (шекты), карамашак (торткаралар), айнык (карасакаллар), уланак (каракесектэр), тегинболат (карасакал), тойкожа (ак кете).

Устуоруйата

Алимулылартан саамай элбэхтэрэ, элбэх ахсааннаахтара — шекты уонна торткаралар биис уустара буолаллар. Холобур, шекты биис ууһун элбэх ахсаанын А. Коныратбаев уонна О. Смирнова курдук учуонайдар булҕардар кыпшактарын кытта ситимнииллэр. «Диуани лугат ат-тюрк» кинигэҕэ ахтылларынан, шектэр Чу өрүскэ олорбуттар. Алмулыларга киирсэр шомекейдэр уонна каракесектэр Арҕааҥҥы Түүр хаҕанатыгар киирсэллэрэ биллэр. Кинилэр уйгуурдары уонна карлуктары кытта ыкса алтыһан олорбуттар. Кэлин кинилэр Кашгарияҕа күрээбиттэ (742-744 сс.) Казахтар бөлөхтөрө ол кэмҥэ наар Сырдарья өрүс аллараа тардыытыгар уонна Арал байҕалын илин өттүгэр олорбуттара. Бары источниктар бу омуктар холбоһуктара олус былыргы уонна дириҥ устуоруйалаах буоларын туоһулууллар.

Алимулттар эмиэ байуллар курдук алшыннар састааптарыгар киирэр кырата суох, син обурга аҕа уустара буолаллар. Сорох үөрэхтээхтэр уонна чинчийээччилэр алшыннар уонна алчи татаардар Монголияҕа XIII үйэлэргэ диэри бииргэ ыкса алтыһан олоро сылдьыбыт норуоттар диэн ааҕааллар М. Сабитовым чинчийээччи туоһу туттар шежиретигэр алшыннар бары уустара Алаулартан, эмиэ алшын биис уустарыттан, төрүттээхтэр. Кинилэр XIV үйэҕэ Алтан Ордууну Джанибек хаан салайар кэмигэр олорбуттара .

Ахсааннара

Алимулылар — 340 000 ()/811 900/, ол иһигэр:
Шектылар — 80 000 (140 000)
Шомекейдэр — 100 000 (67 000)
Торткаралар — 60 000 (68 000)
Кетелэр — 60 000 (95 000)
Каракесектэр — 25 000 (24 000)
Карасакалтар — 15 000 (10 000)

Источниктар

Махмуд ал-Кашгари. Диван Лугат ат-Турк. — Алма-Ата: Дайк-Пресс, 2005 год. (нууч.)
Юсуф Хас-Хаджиба. Кудатку-билик. — Алма-Ата, 1994 год.

Литэрэтиирэ

Султанов Т. И., Кочевые племена Приаралья 15-18 вв.
Тенизбай Усенбаев. Алшын Шежиресы. — Кызылорда: Тумар, 2003 г.
Алимулы // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. — Т. I. — ISBN 9965-9389-9-7.

Сигэлэр

Быһаарыы