Айыы уонна абааһы

Айыы уонна абааһы диэн олус былыргы, олоҥхо кэмигэр дьон икки аҥы арахсыылара ааттанар.

Олус былыргы кэмнэргэ дьон ахсааннара аҕыйах, хараҥа ойуур быыһыгар сылдьар, хайа хаспахтарыгар олорор, туттар сэптэрин тааһынан оҥостор эрдэхтэринэ, бэйэ-бэйэлэрин кытта биирдэ эмэтэ көрсүстэхтэринэ охсуһар, сэриилэһэр, өлөрсөр эбиттэр. Оччотооҕу кэмнэргэ кыайбыт кыаттарбыты тутан ылан сиир, ол аата кыайбыттар эрэ ордон хаалар кэмнэригэр айыы уонна абааһы диэн ааттанан икки аҥы арахсар эбиттэр. Бу арахсыы баара былыргы олоҥхолорго толору кэпсэнэр:

1. Бэйэ дьоно айыы дьоно диэн ааттаналлар.

2. Абааһылар диэн атын дьону барыларын ааттыыллар.

Дьон бары ахсааннара аҕыйаҕынан бэйэ дьоно диэн бииргэ олорор дьон ааттаналлар эбит. Ол кэмҥэ айыы дьоно абааһы дьонун, ол аата атыттары кытта элбэхтик сэриилэһэр, бэйэ-бэйэлэрин өлөрсөр, “Күллэри көтүтэр” эбиттэр. Өй-санаа оччотооҕу таһыма итинник намыһах эбит.

Олоҥхо кэмин саҕанааҕы хаалыылаах, охсуһуулаах, этиһиилээх, өлөрсүүлээх өйү-санааны тарҕатыы аныгы, сайдыылаах олоххо сыыһа суолу тутуһуу буолар. Олоҥхо кэмигэр дьон икки аҥы арахсаллара айыы уонна абааһы диэн ааттаналлара, бэйэ-бэйэлэрин абааһы көрсөллөрө, өлөрсөллөрө. (1,10240). Олоҥхо үөрэҕин аныгы кэмҥэ сыыһа туһаныы, олус бэйэтинэн ылыныы дьону айыы уонна абааһы диэн арахсыыларыгар тириэрдиитэ этиһиини, охсуһууну, омук омукка эйэтэ суох буолууларын аныгы да кэмҥэ үөскэтэр.

Саха омуга эйэлээхтик олоруон баҕарар. Бу баҕа санаа туолуутугар дьону айыы уонна абааһы диэн ааттаан икки аҥы араарыы сөп түбэспэт. Үчүгэй уонна куһаҕан дьон диэн бэйэ дьоно арахсыбыттара икки тыһыынча сыллартан ордубутун, үчүгэй киһи таҥара, Христос үөскээбитин аныгы үөрэхтээхпит дэнэр тыл үөрэхтээхтэрэ билбэттэр.

Аныгы сайдыылаах олоххо олоҥхону өрө тутуу, аһара арбааһын сыыһа, өй-санаа сайдыбытыгар, тупсубутугар, үчүгэй уонна куһаҕан диэн арахсыы үөскээбитигэр сөп түбэспэт. Олоҥхо, оччотооҕу хаалыылаах өй-санаа кэмигэр үчүгэй уонна куһаҕан диэн арахсыы өссө суох этэ. Дьон икки аҥы; айыы уонна абааһы диэн эрэ арахсаллара.

Маннык икки аҥы арахсыы дьон бэйэ-бэйэлэрин икки ардыларыгар эйэлээх, иллээх буолууларын суох оҥороро, хаһан да эйэлэспэттэрэ. Айыы дьоно абааһылары барыларын өлөрөр-сүтэрэр этилэр. Онтон абааһылар кыайдахтарына айыы дьонун имири эһэллэрэ. Оччотооҕу кэмнэртэн кутталлаах, сахалары эспит, хоту диэки үүрбүт абааһылар билигин да биллэллэр. Үөһээ дойду хара уонна кугас сылгылаах абааһылара олус күүстээх абааһыларынан ааттаналлар.

Дьону айыы уонна абааһы диэн икки аҥы араартааһын аныгы да кэмҥэ эйэлээх буолууну суох оҥорор кыахтаах. Айыыларынан ааттаммыт дьон абааһыларынан ааттаммыттары кырган, сир үрдүттэн симэлитэ сатыыр кыахтаныахтарын, сэриини, өлөрсүүнү саҕалыахтарын сөп.

Былыргы “язычниктар” өйдөрө-санаалара туох уратылааҕын аныгы сайдыылаах, үөрэхтээх дьон билиэхтэрэ этэ. Ол кэмҥэ дьон икки аҥы; айыы уонна абааһы диэннэргэ эрэ арахсаллара. Ахсааннара аҕыйаҕа, бэйэ-бэйэлэрин көрсүһэ түстэхтэринэ сэриилэһэллэрэ, кыайбыт кыаттарбыты тутан ылан сиирэ көҥүлэ этэ. Бу ыар быһыылар барылара олоҥхолорго кэпсэнэллэр. Дьон өйдөрүнэн-санааларынан икки аҥы эрэ арахсыыларын билинэр дьон “язычниктар” эбиттэр.

Дьон ахсааннара эбиллэн, өйдөрө-санаалара сайдан бэйэ дьоно элбээн истэхтэринэ икки аҥы хайдыһыы аны бэйэ дьонун икки аҥы араарбыта, үчүгэй уонна куһаҕан дьон баар буолбуттара, үчүгэй киһи Христос таҥара үөскээн тарҕаммыта. Онтон абааһылар бэйэлэринэн хаалан хаалбыттар, аҕыйаабыттар. Дьон үс аҥы арахсыылара, үс дойду үөскээбитэ.

Өй-санаа сайдыытын, тупсуутун, киһи быһыылаах дьон үөскээбиттэрин бэлиэтинэн бэйэ дьоно икки аҥы; үчүгэй уонна куһаҕан диэн дьоннорго арахсыылара, “Туох барыта үһүстээх” диэн этии үөскээбитэ буолар. Үчүгэй киһи Христос таҥара үөскээн аан дойдуга тарҕаммыта икки тыһыынча сыллартан ордон эрэр эрээри, сорох үөрэхтээхтэрбит дэнэр дьон, бэйэлэрин “үчүгэйбит” диэн санаалара улаханыттан ону билигин да билэ иликтэр.

Бэйэ дьоно икки аҥы арахсыылара олоҥхо таһымыттан сайдан, тупсан иһэр олоххо маннык дьону үөскэппитэ:

1. Үчүгэй дьон, үчүгэй киһи.

2. Куһаҕан дьон, куһаҕан киһи.

Үчүгэй киһи үчүгэйи элбэхтик оҥорор буоллаҕына, куһаҕан киһи төһө даҕаны өлөрсүбэтэҕин иһин, куһаҕаны оҥороро элбэҕиттэн итинник арахсыы үөскээбитэ. Өй-санаа бу арахсыыта ордук чуолкайдык арыгы иһиитинэн дакаастанар. Өйдөөҕөр үчүгэй баҕайы киһи итирдэҕинэ куһаҕаннык быһыыланара киирэн кэлэрэ биир киһи үчүгэй эбэтэр куһаҕан майгыланарын арыйбыта.

Дьон үчүгэйдэр уонна куһаҕаннар диэн икки аҥы арахсыылара үһүс, тэҥнэһии өрүтэ баарын арыйан таһаарбыта. Бу үһүс өрүт икки, тус-туспа хайысхалаах өрүттэр икки ардыларыгар баарын сахалар былыр үйэҕэ быһаарбыттара уонна икки ардыларыгар баарын иһин Орто дойду диэн ааттаабыттара. Саха дьоно бэйэлэрэ ортоку өрүтү тутуһалларын биллэрэн онно, Орто дойдуга олоробут диэн этиммиттэрэ.

Дьон айыы уонна абааһы диэн икки аҥы арахсыылара олус былыргы кэмнэргэ, олоҥхо кэмин саҕана, дьон өйө-санаата ситэ сайда, тупса, үчүгэйи уонна куһаҕаны арааран билэ иликтэринэ буолан ааспыта. Ити хаалбыт өйү-санааны аныгы, сайдыылаах дьоҥҥо тарҕата сатааһын олус улахан сыыһаны оҥоруу буолар. Улахан таҥара үөрэхтэрэ өй-санаа ити арахсыытын билэллэр, олоххо туһаналлар. Итинник хаалбыт өйү-санааны тарҕатааччылары “язычниктар” диэн ааттыыллар, туораталлар.

Туһаныллыбыт литература

1. Оконешников, Иосиф Дмитриевич. Тамаллаайы Бэргэн. – Дьокуускай: “Медиа-Холдинг “Якутия”, 2012. – 320 с.