Абаҕа нэһилиэгэ (Амма улууһа)

Абаҕа — хаһан төрүттэммитэ биллибэт, олох былыргыттан сахалар олохсуйбут сирдэрэ. Үһүйээннэртэн биллэринэн Хоролортон төрүттээх элбэх ахсааннаах Халаалы Хотун биис-ууһа баар эбит үһү. Онно үс биллэр бухатыыр уолаттар баар эбит: Соморсун Боотур, Абаҕа Боотур, Дьоҥку Боотур. Кинилэр тимиринэн бүрүллүбут саҥыйахтаах, тимир бэргэһэлээх, сэрии аттаах уолаттар эбитэ үһү. Нууччалар кэлбиттэрин кэннэ биис-ууһунан арахсыы сатарыйар, дьон олохсуйбут сирдэринэн суруллар буолбут. Онтон ылата сурукка Абаҕа сэлиэнньэтэ киирбит. Билигин Абаҕа Амма улууһун биир улахан нэһилиэгэ буолар. Киинэ — Абаҕа.

Нэһилиэк биллиилээх дьоно

Кралин (Иванов) Алексей Евсеевич (29.03.1893 — 1974), гражданскай сэрии кыттыылааҕа.
Нохсоров Устин Гаврильевич (27.05.1907—1951) — ырыаһыт, олоҥхоһут, Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
Потапов Федот Федотович (02.12.1929—1995) — драматург, режиссер, РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх артыыһа.

Историяттан

XIX үйэҕэ Абаҕаҕа бурдук ыһыыта киэҥник тарҕаммыт. 1848 с. хортуоска олордуута саҕаламмыт.
1882—1889 сылларга көскө «Земля и Воля» диэн кистэлэҥ тэрилтэ салайааччыта, биллэр революционер М. А. Натансон олорон ааспыт.

Хирург-эмчит буоларын быһыытынан дьону эмтиир уонна хортуоска уонна бурдук ыһарга үөрэтэр эбит. Үөгэйгэ кинини атаарбыттарын туһунан бэлиэ-остуолба баар.

1911 с. Сэтинньи ый 12 күнүгэр Боотурускай улуустан арахсан 1-кы Амма улууһа төрүттэммит, Абаҕа устун элбэх айан суола ааһарын иһин киининэн анаммыт.
Гражданскай сэрии кэмигэр Абаҕаҕа элбэх кыргыһыы, сэрии буолан ааспыт, барыта холбоон 14 кыргыһыы, олортон киэҥник биллэр Саһыл Сыһыыга уонна пионердар Артемьев баандатын утары охсуһуулар.
1930 с. Амма оройуона тэриллибит, онно бастаан оройуон киинэ Абаҕа буолбут, 1931 с. киин Аммаҕа көспүт.

1886 с. алтынньы 26 күнүгэр Абаҕа оскуолата тэриллибит.

Билигин Абаҕа оскуолата аныгылыы дуальнай үөрэҕи биэрэр агрооскуола быһыытынан биллэр.

Сигэлэр

Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Амгинский улус Архыыптаммыт 2013, Атырдьах ыйын 20 күнүгэр.
naslegy.ru:Амма улууһун нэһилиэктэрэ
gosspravka.ru:Амгинский улус
«Якутская АССР», словарь-справочник. — Якутск, 1980.

[[Билэ:|40px|Амма улууһа]]

Бу Амма улууһун географиятыгар сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп.