Багдарыын Сүлбэ

Багдарыын Сүлбэ
Төрөөбүт аата:	Иванов Михаил Спиридонович
Үлэтэ:	кыраайы үөрэтээччи
Төрөөбүт күнэ:	8 сэтинньи 1928({{padleft:1928|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:8|2|0}})
Төрөөбүт сирэ:	Бастакы Ньурба нэһилиэгэ, Ньурба улууһа, Саха АССР
Дойдута:	ССРС ССРС → Арассыыйа Арассыыйа
Өлбүт күнэ:	25 кулун тутар 2017({{padleft:2017|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:25|2|0}}) (88 сааһыгар)
Кэргэнэ:	Варвара Михайловна Иванова

Иванов Михаил Спиридонович (Багдарыын Сүлбэ) — топонимист, биллиилээх кыраайы үөрэтээччи.

Олоҕун олуктара

• 1928 сыллаахха сэтинньи 8 күнүгэр Ньурба улууһун I Ньурба нэһилиэгэр төрөөбүт.
• 1945 с. — Бүлүүтээҕи педучилищены бүтэрбит.
• 1955 с. — Дьокуускайдааҕы пединституту бүтэрбит. Пединститукка үөрэнэр сылларыгар эдэр суруйааччы Афанасий Федоровы, пединститут студена Василий Яковлевы (Далан) кытары антисоветскай агитацияны ыыттылар диэн хаайылла сылдьыбыта. Уус-Маайатааҕы Бриндакит бириискэтин шахтатыгар кыһыл көмүһү хостооһуҥҥа үлэлээбитэ. Ол эрээри кини мантан сынтарыйбатаҕа, хата эбии кииллийбитэ, буспута-хаппыта, санаата сайдыбыта.
• 1958—1974 сс. — Бүлүүтээҕи педучилищеҕа директордаабыта, үгүс көлүөнэ учуутал дьону үөрэхтээбитэ, ииппитэ-такайбыта. Манна үлэлиир сылларыттан Саха сирин араас сирдэрин ааттарын үөрэтиинэн научнай хайысхалаахтык дьарыктанар. Саха сирин бүтүннүүтүгэр кэриэтэ уонна Магадан, Амур, Чита, Иркутскай уобаластарыгар, Хабаровскай, Красноярскай кыраайдарга сахалар олорбут сирдэригэр сылдьан мунньубут, отуттан тахса сыллаах үлэтин түмэн топонимистикаҕа сыһыаннаах уонча кинигэни бэчээттэппитэ норуокка киэҥник биһирэнэр.
• 1974—1982 сс. — учууталлары сайыннарыы Институтын историяҕа уонна обществоведениеҕа кабинетын сэбиэдиссэйэ.
• 1982—1983 сс. — Дьокуускайдааҕы кинигэни таптааччылар обществоларын тэрилтэтин методист-инструктора.
• 1983—1986 сс. — младшай научнай үлэһит.
• 1986—1991 сс. — научнай үлэһит.
• 1991—2003 сс. — гуманитарнай чинчийии Институт тыл үөрэҕин салаатын старшай научнай үлэһитэ, грамматика уонна диалектология салаатын старшай научнай үлэһитэ.
• 2004 сылтан — үлэнэн ситиһиллибит сынньалаҥар олорор.
• 2005 сыллаахха үгүс сыралаах үлэтин иһин «Гражданская доблесть» диэн уһулуччу бэлиэнэн наҕараадаламмыт.

Багдарыын Сүлбэ кэрэхсиир эйгэтэ киэҥ: саха оҕотун саҥатын түмэн хас да кинигэни суруйбута, Саха Сиригэр репрессия аҕалбыт алдьархайын киэҥник арыйар икки кинигэлээх, Саха Сирин топонимикатыгар үгүс научнай уонна научно-популярнай кинигэлэри суруйбута.

Сүрүн айымньылара

Кинигэлэрэ

• «Атах туппай». — Дь., 1967.
• «Мэҥэ ааттар». — Дь., 1979.
• «Дойду сурахтаах, алаас ааттаах». — Дь., 1982.
• «Сири сиксигинэн». — Дь., 1985.
• «Топонимика Якутии. Краткий научно-популярный очерк». — Якутск, 1985.
• «Ис иhигэр киирдэххэ» — Дь., 1989.
• «Олох долгуна». — Дь., 1992.
• «Аал уоту оттунан». — Дь., 1992.
• «Ыал ийэтинэн». — Дь., 1994.
• «Үс… Сэттэ… Тоҕус…». — Дь.: 1998. — 192 с.
• «Топонимика Якутии: краткий научно-популярный очерк». — Изд. 2-е, испр. и доп. — Якутск, 2004.
• «Топонимика Якутска и его окрестностей» // Город Якутск: история, культура, фольклор. — Якутск: «Бичик», 2007.
• «Cири-халлааны кыйа анааран». — Дь., 2008. — 288 с.
• «Аатта тал». — Дь.: «Бичик», 2011.
• «Улуустар ааттара». — Дь.: «Бичик», 2001.
• «Түгэх өбүгэлэр». — Дь.: «Бичик», 2011. — 256 с.

Ыстатыйалара

• «О дате отъезда из г. Вилюйска декабриста М. И. Муравьева-Апостола» (Кн.: Якутский архив. — Якутск, 1964).
• «Николай Алексеевич Скрыпник» (Кн.: Бойцы ленинской гвардии в Якутии. — Якутск, 1970).
• «Тикси и Айхал — откуда эти названия». — «Полярный круг». — М., 1978.
• «Предания о роде кыргыс» (Кн.: Мифология народов Якутии. — Якутск, 1986).
• «Кыым» 22.09.2010: Тоҕус Архыыптаммыт 2016, Кулун тутар 5 күнүгэр.

М. С. Иванов — Багдарыын Сүлбэ туһунан

• Федоров Е. «Атах туппай» // «Эдэр коммунист». — 1967. — Муус устар 16 к.
• Максимов В. «Кэрэхсэбиллээх кинигэ» // «Кыым». — 1970. — От ыйын 22 к.
• Руфов С. «Дьоллоох олох туhунан» // «Кыым». — 1974. — От ыйын 16 к.
• Николаев С. «Икки дьоҕур дэҥҥэ аргыстаhар» (Редкое сочетание двух способностей) // «Кыым». — 1979. — Сэтинньи 28 к. / Рец. на кн.: Иванов М. С. Вечные названия. — Якутск, 1979.
• Гоголев А. «Вечные названия» // Якут. Ун-т. — 1979. — 29 нояб.
• Тобуруокап П. «Утуйбатах икки түүнүм» // «Хотугу сулус». — 1980. — N 2. — С. 116—118.
• Зыков Ф. «Итэҕэйэ, үөрэ көрсөбүт» // «Эдэр коммунист». — 1982. — Ахсынньы 5 к.
• Архипов Н. «Сыралаах үлэ үтүө түмүгэ» // «Хотугу сулус». — 1983. — С. 93—95.
• Гоголев А. «Исследование по якутской топонимике» //Якут. Ун-т. — 1983. — 3 февр.
• Дьячковскай К. «Дириҥээтэр дириҥээн» //«Кыым». — 1985. — Ыам ыйын 15 к.
• Коркина Е. «Об изучении якутского языка» //«Советская тюркология». — 1985. — № 2. — С. 74—80.
• Петров Н. «Суолтата дириҥиир» //«Эдэр коммунист». — 1985. — Балаҕан ыйын 11 к.
• Попов Г. «Кэрэ кэпсээннээх» // «Хотугу сулус». — 1986. — №7. — C. 103—104.
• Иванов С. «Тыл үөрэҕинэн сирдэттэххэ» // «Кыым». — 1986. — Ыам ыйын 8 к.
• Комаров В. «Куда ударяет молния» //«Сельская жизнь». — 1988. — 26 нояб.
• Васильев Ю. «Билсиҥ, ааҕыҥ» //«Эдэр коммунист». — 1988. — Бэс ыйын 10 к.
• Петров П. П. «Учуутал, краевед» //«Бэлэм буол». — 1988. — Сэтинньи 15 к.
• Зыков И. «Өссө да салҕана туруоҕа» //«Саха Сирэ». — 1992. — Бэс ыйын 27 к.
• Чуукаар П. «Ааттарбыт тустарынан өссө биир нэмийии» // «Сахаада». — 1992. — Балаҕан ыйын 16 к.
• Павлов Б. «Багдарыын Сүлбэ атыннык саныыр» //«Саха Сирэ». — 1993. — Алтынньы 7 к.

Наҕараадалара уонна ытык ааттара

• Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала.
• Бүлүү улууһун ытык киһитэ

Дьиэ кэргэнэ, аймахтара

• Кэргэнэ — Иванова Варвара Михайловна.
• 3 оҕолоох:

Иванов Ньургун Михайлович (төр. 1958) — тыл үөрэҕин билимнэрин кандидата.

Сигэлэр

• Биобиблиографический справочник Архыыптаммыт 2016, Кулун тутар 4 күнүгэр.
• Вилюйский педагогический колледж имени Н.Г. Чернышевского Архыыптаммыт 2016, Кулун тутар 4 күнүгэр.
• Ученые-топонимисты Якутии Архыыптаммыт 2013, Тохсунньу 21 күнүгэр.
• Обстоятельный труд по топонимике Якутии
• Почетные и уважаемые граждане Нюрбачанского наслега
• Календарь знаменательных и памятных дат Вилюйского улуса на 2013 год
• Суол-иис хаалларбыт дьоммут
• «Саха Сирэ» 07.11.2008: Михаил Алексеев — Дапсы: «Ньургун дьон тобохторо»
• Марианна Тыртыкова. Дойду сурахтаах, алаас ааттаах // Aartyk.ru. — 27.11.2013.