Аскиз оройуона
Аски́зский райо́н (хак. Асхыс аймағы) — Арассыыйа Федерациятын Хакаас өрөспүүбүлүкэтин састаабыгар киирэр административнай территоряльнай биирдэм, муниципальнай тэриллии (муниципальнай оройуон).
Административнай киинэ — Аскиз сэлиэнньэтэ.
Географията[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Хакаас Минусинскай намтал соҕуруулуу илин өттүгэр сытар. Хакасия Бейскам, Усть-Абаканскай, Таштыпскайоройуоннарын уонна Кемерово уобалаһын кытта быысаһар, кыраныыссалаһар.
Оройуон сирин уотун иэнэ 8201,14 км² тэҥнэһэр. Оройуон буор хайалартаах, үрдүк сирдэрдээх сыһыы сиргэ турар. Рельевин, сирин уотун уратытынан айылҕа икки зонатыгар киирсэр: Хакаас Минусинскай намтал уонна Кузнецкайдааҕы Алатау. Истиэптээх өттө Приабаканскай истиэп хочо уонна Приабаканскай намтал истиэр түөлбэтэ диэҥҥэ киирэр.
Оройуон Абакан өрүс быһа охсон ааһар. Кини кыраныыссата онон быһыллар. Абакан өрүс -- улахан өрүс, уута элбэх, сүүрүгэ т;ргэн. Оройуон сирин уотун иһинэн барыта холбоон 39 улахан кыра үрэхтэр үрүйэлэр усталлар. Олор уопсай уһуннара 1124 км тэҥнэһэр. Аскиз үрэх олортон саамай улаханнара. Устата 124 км буолар.
Устуоруйата[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Аскиз оройуона 1924 сыллаахха кулун тутар 30 күнүгэр Аскизтааҕы уонна Усть Есинскайдааҕы буоластар сарбыллыбыттарын, суог гыныллыбыттарын уонна холбоспуттарын түмүгэр тэриллибитэ. Кини састаабыгар 10 сэлиэнньэтээҕи сэбиэт киирбитэ.
Нэһилиэнньэтэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
2019 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан, Аскиз оройуонугар барыта 36 589 киһи олорор.
Административнай арахсыыта[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Аскиз оройуона административнай территориадьнай биирдэм быһыытынан 3 куораттыы тииптээх бөһүөлэктээн уонна 11 сэлиэнньэ сэбиэттээх..
Эми оннук ааттаах муниципальнай оройуон иһигэр 14 мунициапальнай тэриллии киирэр.:
Нэһилиэнньэлээх пууннара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Аскиз оройуонугар барыта холбоон 64 нэүилиэнньэлээх пуун баар.