Геометрия
Геометрия (был.-гириэк. γεωμετρία; γεω/гео = сир, μετρία/метрия = кээмэй) диэн кээмэй, быhыы, фигуралар холоонноох турууларын уонна куйаар майгыларын үөрэтэр математика салаата.
Былыргыттан сайдыбыт Эклид классическай элементарнай геометрията "кэрчик" уонна "эргимтэ" диэн сүрүн өйдөбүллэргэ (объектарга) олоҕурар. Кэрчиктэртэн тураллар "үс муннуктар", "параллелограммнар", "трапециялар" уонна да атын геометрия үөрэтэр объектара. Кинилэр уонна төгүрүктэр тустарынан саҥаттан саҥа теоремалары математиктар 2500 сыл устата арыйдылар уонна кинилэр дьиҥнэрин аксиомаларга уонна быhаарыыларга олоҕуран көрдөрдүлэр.
Соторутааҕыта бу классическай геометрияны байытан, кэрчиктэртэн эбэтэр эргимтэлэртэн турар "траекториялардаах" эккирэтии процестарын үөрэтии саҕаланна. Бу Эклид классическай элементарнай геометриятыгар эрэ олоҕурар саҥа Эккирэтии элементарнай геометриятын cайдыытыгар саха математиктара элбэхтик үлэлэhэллэр (Г.В.Томский, Элементарная геoметрия преследования. - Paris, Editions du JIPTO, 2005).
Геометрия предмета
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Геометрия бэйэ- бэйэлэрин кытта сыһыаран, сыһыаран, сыһыаран " ортоку«,» иһигэр «уонна онтон салгыы; тел. тэҥнээһин туһунан өйдөбүллэр, ону таһынан тел. геометрическай эт- хаан уларыппат,» линия киэҥ«,» туох эрэ уһуна суох буолар «дии санаабыттар. Муҥур уһуга суох, эстракцияны, муҥура суох кээмэйин кытары муҥура суох сыһыаны олохтуур. Геометрическай фигуралары туруоруу, кээмэйдэрэ уонна уларыта тутуу киэҥ сыһыанынан быһаарыллар[1].
Дьиҥнээх предметтэри, геометриялары чинчийэн баран, атын предметтэри аралдьытан, ыйааһын, сибэкки курдук, хардарыта туруулаһан көрөр. Ити олохтоох объектар икки ардыларыгар баараҕай объектар уонна биир уустаах объектар дьүүлгэ тахсалларыгар, киэҥ сирдээх- уоттаах объектар икки ардыларыгар киэҥ сыһыаннаһыылартан туоруурга кыаҕы биэрэр. Чуолаан, геометрия икки ардыларынан ырааҕы ырыта көрөр.