Математика

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Перейти к навигации Перейти к поиску
Эклид, грек математига, 3 ү. б.э.и., Раффаэлло Атина оскуолата диэн ойуутун фрагмена.

Математика диэн ахсаан, структура, куйаар уонна уларыйыы курдук өйдөбүллэри чинчийэр үөрэх. Математик Бендьамин Перс (ааҥл. Benjamin Peirce) математиканы «наадалаах түмүктэри оҥорор үөрэх» (ааҥл. "Mathematics is the science that draws necessary conclusions") диэн ааттыыра. Атын математика практиктара этэллэринэн математика холобур үөрэҕэ уонна ол холобурдары математиктар ахсааннарга, куйаарга, үөрэххэ, көмпүүтэрдэргэ, ойуу абстракцияларыгар уо.д.а. сирдэргэ көрдьөөн булаллар. Математиктар бу өйдөбүллэри чинчийэн, саҥа сабаҕалары сэрэйэн көрөллөр уонна кинилэр дьиҥнэрин кытаанах дедукциянан талыллыбыт аксиомалартан уонна быhаарыылартан таhаараллар.

Этимологията[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

«Математика» μάθημα (máthēma) диэн грек тылыттан тахсыбыта. Үөрэнии эбэтэр үөрэх диэн тылбаастанар.

Историята[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Сүрүн ыстатыйа: Математика историята

Cаха Сиригэр математика сайдыыта 1960-с сылларга саҕаламмыта. Сахалартан бастакынан үөрэх кандидатынан Софронов Егор Трофимович (1965 сылаахха), онтон бастакы математика докторынан Томскай Григорий Васильевич (1987 сылаахха) буолбуттара.

Үөрэх быhыытынан[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Эйгэлэрэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Ахсаан[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Сүрүн ыстатыйа: Ахсаан
Дьиҥ ахсаан Бүтүн ахсаан Табыгас ахсаан Реальнай ахсаан Комплекс ахсаан

Структура[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Elliptic curve simple.svg Rubik's cube.svg Group diagdram D6.svg Lattice of the divisibility of 60.svg
Ахсаан теорията Абстракт алгебра Бөлөх теорията Бэрээдэк теорията

Куйаар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Illustration to Euclid's proof of the Pythagorean theorem.svg Sine cosine plot.svg Hyperbolic triangle.svg Torus.png Koch curve.svg
Геометрия Тригонометрия Дифференциал геометрия Топология Фрактал геометрия

Уларыйыы[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Integral as region under curve.svg Vector field.svg Airflow-Obstructed-Duct.png Limitcycle.jpg Lorenz attractor.svg
Математика анаалиhа Вектор анаалиhа Дифференциал тэҥнэбил Динамик система Хаос теорията

Олохтооhуна уонна философията[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Venn A intersect B.svg Commutative diagram for morphism.svg
Математика логиката Баhаамнар теориялара Категория теорията

Дискрет математика[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

DFAexample.svg Caesar3.svg 6n-graf.svg
Комбинаторика Суоттааhын теорията Криптография Граф теорията

Туттуллар математика[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Бутуллуу[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]