Вирусология
Вирусология диэн вируһу үөрэтэр субмикроскопичэскэй, генетичэскэй матырыйаал паразитнай чаастарын, белковай оболочканы уонна вирусоподобнай агеннары илдьэ сылдьар. Вируска маннык көтүүлэри бэлиэтииллэр: структуратын, наардааһынын уонна сайдыытын, хайдах сыстарын уонна ханнык хаһаайын - клеткаттан элбиирин, хайдах хаһаайын иммунитетыгар, физиологиятыгар эт- хааныгар дьайара , ханнык ыарыылары үөэскэтэрий , үүннэрэр уонна таһаарар ньымалар уонна да атын терапияны чинчийиигэ туттуу. Вирусология медицинаҕа уонна микробиологияҕа киирсэр
Вирус наарданыыта уонна тутула
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Вирус туохха олохсуйарыттан көрөн, маннык арахсар: кыылларга, үүнээйилэргэ , вируснай тэллэйдэргэ бактериофагтар (бактерияны көбүтэр вирус, саамай ыарахан вирус көрүҥэ). Форматынан , капсид геометрическай көрүҥүнэн ( спираль эбэтэр икосаэдр) эбэтэр структуратыттан (холобур, липиднай оболчката баар буолар эбэтэр суох буолар). Вирустар 30 - 450 нм дылы кээмэйдээх буолаллар, ол аата улахан аҥара световой микроскопка көстүбэт. Вирус форматын уонна тутулун электроннай микроскоп, ЯМР-спектроскопия уонна ренгеновскай кристаллография көмөтүнэн үөрэппиттэр .
Вируснай ыарыылар уонна харыстаныы
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Тоҕо вируһу үөрэтэбит диэтэххэ бастатан туран - инфекционнай ыарыылар, олорго киирсэр тумуу, бешенство, куор, араас ис ыарыылара, гепатит, титирээһин, полиемилит, уоспа уонна СПИД. Боростуой уос ыарыыта (герпес) кини герпес уонна генитальнай герпес үөскэтэр Альцгеймер ыарыы тахсарыгар биричиинэ буолуон сэп .
Сорох вирус, онковирус, рак үөскэтэр . Саамай дириҥник үөрэтиллибит холобур папиллома уонна рак шейки матки. Атын холобур гепатит В, гепатит С уонна быар рака.
Хайдах вирус ыарыыны үөскэтэрин патогенез диэн үөрэх чинчитэр. Ханнык истиэпэҥҥэ вирус ыарыыта тахсарын вирулентность диэн ааттыыллар.
Вирус позвоночник иммуннай ситсематын кытары көрүстэҕинэ, кинини утарар оҥоһуулаах антитела диэни оҥорор, олор вируһу кытары сибээстэһэн кинилэри нейтрализуйдууллар эбэтэр бэлиэтииллэр кэлин суох гыннараары. Хаан сывороткатыгар антитела баара, киһи урут бу ыарыыннан ыалдьа сылдьыбыта ду суох ду диэн көрөллөр, ол онно анналлаах тест баар ELISA диэн. Прививка вируснай ыарыылартан көмүскүүр, антителаны үөскэтэн . Моноклональнай антителаалар, вируска ураты флуоресцетнай микроскопияннан буларга туттуллар .
Устуоруйата
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]"Вирус" диэн тиэрмин 1599 сыллаахха үөдүйбүт, "дьаат" диэн суолталаах эбит.
Бастакы вакцинация Кытайга оҥорбуттар, наукаҕа вариолизация диэн аатынан киирбит. Ол онно уоспанан ыалдьыбыт дьон матырыйаалларын ылан, атын киһиэхэ киллэрэн иммунитеттарын күүһүрдэр сыаллаах оҥороллор эбит. Кэлин иммунитеты күһүрдээри уоспаннан ыалдьыбыт сүөһүттэн матырыйаал ылан туттар буолбуттар. Онтон вируһу утарар прививкэлэр үөдүйбүттэрэ, маны кытары Луи Пастер бешенствоны утары 1886 сыллаахха олохтообут вакцинацията буолар. Ол да буоллар, вирус үөскүүр төрүтэ өссө да биллэ илик этэ.
1892 сыллаахха нуучча биолога Дмитрий Ивановскайй "фильтр Чемберленда" туттубут. Бу бактериялары туспа арааран чинчийэр курдук, табачнай мозаиканы үөскэтэр ыарыы. Эксперименнээн көрбүттэрэ сэбирдэх экстракта табаҕынан сыстыганнаах, бытарытан баран фильтырынан аһардыбытыгар син биир инфекциялаах хаалбыта . Мана көрөн олорон профессор Ивановскай бактерия кыракый инфекционнай агеннары эбэтэр токсиннары таһаарар, фильтр нөҥүө курдары ааһар диэн түмүгү оҥорбут.