РАК ЫАРЫЫ УОННА ОНУ УТАРЫ ОХСУҺУУ

КИИРИИ ТЫЛ

История былаhын тухары ыарыылар киhи аймах кырыыстaах өстөөхтөрүнэн буoлaллара. Өссө aаспыт Yйэ саҕана буocпа, холера, чума бүтүн кyораттары онноoҕор государствaлары сир ньyурyттан имири сотоллоро. Итини биhиги Саха сиригэр буoлан aаспыт чахчылаpтан да билэбит. Аacпыт үйэ иккис аҥарыгар индигиp өрүс кытыытыгар турбут Зашиверскай куoрат олохтоoxторо буoспа эпидемиятыттан биир да оpпокко өлбуттэрэ. Кэнники сылларга диэри чума, холера хара өлүү, хара сор быhыытынан киhи аймахxa ынырык кутталы үөскэтэллэрэ, ол да иhин американскай варвардар aан дойдyну баhылыырга дьaныapдары rap эпидемическэй сэрии сэбин атомнай күүстээҕэр ордук арбаaбыттара. Эйэ yонна дьол науката-советскай наука улуyканнык сайдыытын тумугэр, нарыылар улам-улам сутэн суoх буoлан иhэллэр. Онон үйэлэрин моҥообут батталлaах кылаaстар дуoна суoх эрэллэрэ буoлаaччы ыaрыылар сүтэллэр. Бастaан киhи этин ханных баҕараp миэстэлэригэр бүтэй искэҥ курдук кытaанахтар үөскээһиннэрэ, онтон улам улaатан баahырар буoлан барыылара бу рак ыaрыыта caҕaланан эрэpин көрдөрөллөр. Маҥнай утаa улaатан иhэр кытаaтыы ыaлдьыбат буoлаaччы, оттон атын онкологическайа суox (искэҥэ суox) ыaрыыла р саҕаланыыларын сурун бэлиэтэ-ыaрыылaах буoлар. Маннайгыттан баahырар кытаaтыы yoпcaй ыалдьыы быстах көстүүтүнэн эрэ буолар, а.э. ыалдьар тас араҥатын эрэ хабар, онон ыарыыта суох буолар. Атын ханнык баҕарар ыарыы сүрүн бэлиэтинэн ыарыыланыы буолар, ол ыарыһаҕы хайаан да медицинскэй көмөнү көрдөһөрүгэг күһэйэр. Искэҥ маҥнайгы кэмҥэ ыарыыта суох буолуута ыарыһаҕы, бу искэҥ туох да куттала суох онон медицинскэй көмө наадата суох диэн өйгө-санааҕа тириэрдэр. Арай биир-икки ый эрэ буолан баран, искэҥ улаатар, бааһыгар уонна сымыйа тэнийэн чугаһынааҕы эккэ тарҕанар, дириҥиир, киһи этигэр дириҥник киирбит ыарыы буолан барар Бары искэҥнэри хайдax үөскүүллэринэн уонна улаатыыларынан көрөн икки суолга араарыллар : чэпчэки (үтүө хаачыстыбалаах) уонна ыарахан (куһаҕан хаачыстыбалаах) диэннэргэ. Чэпчэки искэҥнэр сүрүн уратыларынан, туох ханнык иннинэ, кинилэр киһи этин миэстэлэригэр тэнийбэккэ эрэ бытааннык улаатыылара буолар: искэҥ бэйэтэ туспа бүрүөлээх-хахтаах буолар, онон искэҥ киһи өлүөр этин уонна тканнарынн үтүрүйэн үүнэр. Маннык искэҕ дьүһүнэ уонна бары туруга киьи этин ханнык миэстэтигэр үөскүүр да, оннук дьүһүннээх буолар, холобур, киьи этин тканнарыгар тахсыбыт искэҥ эт дьүһүнүн курдук, сыа клеткаларыгар үүммүт сыа курдук, нервнай ткаҥҥа ниэрбэ тканын курдук дьүһүннээх буолар. Бу искэҥ төһө да улааппытын иһин бааһырбат, уулан тохтубат итиэннэ хаан биитэр лимфа сүүрээннэринэн искэҥтэн чугас эбэтжр ыраах баар уоргаҥҥа тарҕаммат. Бу искэҥи манна ыйыллар бэлиэлэрин уонна бу курдук ааттыырга сөптөөх хаачыстыбаларын иһин – чэпчэки искэҥ диэн ааттанар. Итиниэхэ утары хаачыстыбалаах искэҥнэргэ, кинилэр бастакыларга тэҥнээтэххэ киһи атын этигэр түргэнник тэнийэн иһэллэрин иһин, ыарахан искэҥнэр диэн аат иҥэриллибитэ. Бу искэҥ киһи өлүөр этин биитэр тканнарын сыҕарыччы аспат, хата төттөрүтүн, ыарыы процеһыгар хабар, онон өлүөр эти сутуйар. Ыарахан искэҥ клеткаларын туруга кини үүнэн тахсыбыт уорганын эбэтэр тканын оҥоһуутуттан чыҥха атын буолар. Маннык искэн уулан тохтубакка, астыйбакка эрэ улааппат, онон итиннэ үөскээбит симэһини, ириҥэни киһи этэ хаана бэйэтигэр иҥэрэн ылар, ол түмүгэ бытааннык, улам улаатан иһэр сүһүрүү курдук, киһи мөлтөөн, сэниэтэ суох буолар. Ыарахан искэҥнэр клеткалара, итини таһынан хаан биитжр лимфа сүүрээнинэн киһи этигэр хааныгар тарҕанан метастазтар диэн ааттанар саҥа раковай искэҥнэри үөскэтэллэр. Ыарахан искэҥнэр бэйэлэрин үөскүүр тканнарын араастарыттан көрөн рак уонна саркома диэннэргэ араастаналлар. Рак үксүн киһи тас бүрүө тканын эбэтэр иһинээҕи уорганнарын ис салыҥнаах бүрүөтүн клеткаларыттан төрүттэнэр, холобур, тирииттэн, куртахтан, куолайтан, айах иһиттэн уо.д.а. Оттон саркома буоллаҕына үксүгэр чиҥ тканнартан – уҥуохтан эбэтэр өҥүргэстэн, уо.д. а үөскээн тахсааччы. Бары ыарахан искэҥнэртэн 95% - на рак ыарыы буолар. Онон биһиги искэҥ үксүгэр рак ыарыы буоларын быһыытынан, сүнньүнэн рак туһунан рак туһунан кэпсиэхпит.

РАК ҮӨСКЭЭҺИНИН БИРИЧИИНЭЛЭРЭ

Урут рак ыарыы биричиинэлэрин быһаарыыга айылҕа процестарыгар ханнык да орооһуу суох буолуутун модьуйар араас элбэх научнайа суох, реакционнай меделискай- морганистай көрүүлэр бааллара. И.П.Павлов аспыт үөрэҕэр олоҕуран биһиги учуонайдарбыт араас ыарыы үөскээһиннэрин нервнай система быһаарар диэн дакаастаабыттара. Тастын усулуобуйалар сабыдыалларыттан конна организмҥа веществолар атастаһыылара кэһиллиититтэн рак ыарыы үөскүүрүгэр усулуобуйалар тэриллэллэрэ дакаастанна. Урут этиллэрин курдук, рак киһи этин ханнык эмэ миэстэтин анал ыарыыта буолбакка, киьи этин хаанын бүтүннүүтүн киһи уопсай ыарыыта буолар. Биһиги бастаан иһэр советскай наукабыт иннин диэкки сайдыыта сотору бириэмэнэн ыарахан (куһаҕан хаачыстыбалаах) искэҥнэри урут билиниллэ илик көрүҥнэрин улааппыт, дириҥээбит да түбэлтэлэригэр эмтиир ньымалары баһылыырга толору кыаҕы биэриэ диэн эрэниэххэ сөп. ==РАК ЫАРЫЫ ЭРДЭТЭЭҔИ СҮРҮН БЭЛИЭЛЭРЭ УОННА ЭМТЭЭҺИНЭ КУРТАХ РАГА== Куртах рагынан үгүс өттугэр 40-60 диэри саастаах дьоннор ыалдьаллар. Якутскайдааҕы республиканскай онкологическай диспансер матырыйаалларынан, кэнники 3 сыллар усталарыгар куртах рагынан ыалдьан радикальнайдык операцияламмыттар ортотунан ыллахха 49 саастаахтар. Ол гынан баран, маҥан куртах рага 40-тан аллараа саастаах дьону ыарытыннарбат диэн буолбатах, онон куртах рагын билиигэ олус наһаа сэрэхтээх уонна болҕомтолоох буолуу наада. Куртах рагынан уксугэр эр дьон ыалдьаллар, кинилэр ыалдьыылара дьахталлардааҕар икки төгүл элбэх буолар. Билигин куртах рага доруобай эккэ хааҥҥа эмискэ буолбакка, өр кэм устатыгар ыарытыннарар, эмтэтиллибэтэх хроническай ыарыылар кэннилэриттэн үөскүүрэ дакаастанна. Рак үөскүүрүн бэлэмнээччи уонна ардыгар ракка кубулуйааччы хроническай ыарыыларынан, хроническай гастриттар, куртах ис салыҥнаах сараһыныттан эт үүнүүтэ, сараланыыта уонна бааһырыыта буолаллар. Куртах рагын бэлиэлэрэ арааһынай буолаллар. Ол иһин куртах рага «үгүс сирэйдээх» диэн ааты мээнэҕэ ылбатаҕа. Рак иннинээҕи өр бириэмэлээх куртах хроническай ыарыыта баһыйыытыттан, куртах рага бастаан үөскээһинигэр үгүс түбэлтэлэргэ раковай ыарыы быһыытынан билимтиэтэ суох буолааччы, ол эрээри, ити ыарыы киьи болҕомтотун манныктарынан тардыан сөп: 1. Хас да нэдиэлэ эбэтэр хас да ый устатыгар ыарыһах бэйэтин чувствуйдааһына уларыйар, уопсайынан мөлтүүр, күүһэ өһүллэр, үлэлиир дьоҕура түргэнник намтыыр, сылайар буолар 2. Ханнык да төрүөтэ суох, сылдьан иһэн аһыан баҕарбат буолар, ардыгар астан букатын тэйэн, аһы олох сөбүлээбэт буолар 3. «кутах адаарыйыыта», аһаабыт аһы астыммат буолуу, куртах наһаа туолбут курдук буолуута, кини газтартан үллүүтэ, ардыгар сүрэх өлөхсүйүүтэ, хотуолааһын уонна түөһүн тылын анньынан аалан ыалдьыыта 4. Ыарыһах бэйэтэ да билэринэн, атыттар да көрүүлэригэр туох да биричиинэтэ суох улам дьудэйиитэ, кубарыйыыта, о.д.а. хаан аҕыйааьынын бэлиэлэрэ 5. Өй-санаа өттүнэн мөлтүүр, үөрбэт-көппөт, кинини тулалыырга барытыгар интэриэһин, үлэҕэ дьулуурун сүтэрэр, улугурар уонна ээл-дээл буолар

КУОЛАЙ РАГА

Куолай рагынан үксүгэр 50-нарыттан тахсыбыт дьон ылдьаллар, ол эрээри эдэр да саастаахтар ыалдьаллар түбэлтэлэрэ баар буолар. Куолай рага, син атын органнар ракторын курдук, чэгиэн, хаһан да уларыйбатах куолайга эмискэ үөскээбэт, хас да сыллар усталарыгар арааһынай ыарыыттан куолай уруккутуттан кубулуйбут, эмсэҕэлээбит миэстэтигэр ыарахан искэҥ үөскүүр. Ыарыыттан куолай бааһырар, чэрдийэ оһон кыараҕастыйар, ол кэнники куолай рагар тиэрдэр. Манна, Саха сиригэр, куолай рага сайдыытын үөдүтээччи биричиинэлэртэн биирдэстэрэ тоҥ балыгы уонна тоҥ эти олус итии хойуу чэйи кытта сиэһин буолар. Ити фактортан, итии уонна тымныы холбоһуутуттан ураты, дьон испиири тыыннаахтыы иһэр, сэбирдэх табаҕы хамсанан тардар үгэстэрин умнуохха сатаммат. Онкологическай диспансер кэтээн көрүүтүнэн, куолайдарыгар раковай бааһырыылаах бары ыарыһахтарга ыалдьыахтарын иннинэ эбэтэр ыалдьар бириэмэлэригэр, ленточнай илиистиктэр баар буолаллара билиннэ. Куолай рагын эмтээһинин тоторутааҕыта диэри олус күчүмэҕэй суолунан буолара. Куолай моой диэкки өттүгэр уонна куолай алын өттүн үс гыммыттан бииригэр аҕыйах хирурдар оҥороллоро. Түөс операциятын кэнники сыллардааҕы ситиһиилэрэ куолай рагын хирургическайдык эмтээһини, кини бары салааларыгар кыайыылаахтык ыытыы техникатын баһылыырга кыаҕы биэрдэ.

МАТКА ТӨРДҮН РАГА

Бары рагынан ыалдьар дьахталлар ахсааннарыттан матка төрдүн рагынан ыалдьыы 40% ылар, оттон дьахталлартан уонна эр дьоннор рагынан ыалдьыыларыттан барытыттан 25% кэрэҥин ылар. Якутскайдааҕы республиканскай онкологическай диспансер түмүктэринэн олохтоох нэһилиэнньэ ортотугар матка төрдүн рагынан ыалдьааччылар 15%-тан ордуга суохтар. Дьахтар половой системата рагынан ыалдьыытын намыһах бырыһыана олохтоох нэһилиэнньэ хат буолууну искусственнай тохтотуунун, атыннык эттэххэ аборт оҥорторууну , аҕыйахтык туьанарынан быһаарыллар. Онон хат буолуу нормальнай физиологията кэһиллибэт. Матка төрдүн рагынан үксүгэр 40-тан 60 сааһыгар диэри ыалдьаллар. Матка рага матка төрдүн рагынааҕар 20 төгүл кэриҥэ аҕыйахтык көрсүьүллэрин болҕомтоҕо ылан, бу брошюраҕа матка төрдүн рагын туһунан эр кэпсэниллэр. Матка төрдүн рага маҥнайгы стадиятыгар матка эрэ ыалдьыытынан буолбакка,организм уопсай бэрээдэгэ кэһиллиититтэн биллэр. Бу рак, ханнык баҕарар орган рагын курдук, организм уопсай ыарыытынан буолар. Онон матка моонньун рага бастаан саҕаланыытыгар аҕыйах, соччо биллибэт бэлиэлээх буолар, онон врачебнай чинчийэн көрүүлэринэн эрэ биллэр. Өскөтүн дьахтар уруккуттан атын хаан тахсыыларын эбэтэр куһаҕан сыттаах үрүҥ тахсыытын билиннэҕинэ түргэнник врачка –гинеколагка көрдөрүөхтээх уонна матка рагын эрдэтээҕи кэмигэр эмтиир кыах баарын өйдөөн туран, матка рага саҕаланан эрэрин эбэтэр атынын быһаартарыахтаах. Соторутааҥҥыга диэри матка төрдүн рагын эмтиир сүрүн ньыманан операциялааһын эрэ буолара, билиҥҥи бириэмэҕэ бу ыарыыга рентген уота уонна радийдар киэҥник туттуллаллара. Итинник эмтээһин ньымалара практическай онкология атын ханнык да салааларыттан ордук матка төрдүн рага кыайыылаахтык туттуллаллар. Эмтээһин ити бары ньымаларын сатабыллаахтык холбоон туттуу, а.э. операцияны сардаҥа ньымаларын кытта сатаан булкуйа туттуу, үтүөрдэргэ ордук эрэллээх эмтээһининэн буолар.

АЛЛАРАА УОС РАГА

Аллараа уос рагын иннинээҕи бэлиэлэр манныктар; уос кыһыл кытыыта кууруутуттан бэйэтин килэркэйин сутэрэр, кубархай уонна өлбөөркөй дьүһүннэнэр, аллараа уос кытаатар, улам халыҥаан барар, быһыта барымтыа буолар, хастанар, хатырар. Бу уларыйыылар кэнники улам ордук улаханнык биллэр уларыйыылар кэнники улам ордук улаханнык биллэр буолан иһэллэр. Уос кыһыл кытыыта халыҥааһынын кытта сэргэ онно үүттүҥү маҥан мэҥнэр үөскүүллэр. Аллараа уос раковай процеһын эмтээһинэ операция уонна рентген, радий сардаҥатын холбоон эмтииллэр. Ыалдьыы ордук маҥнайгы стадиятыгар итинник эмтээһининэн ыалдьааччылары сүүс бырыһыан үтүөрдэллэр.

ТИРИИ РАГА

Тирии рага, син биир атын миэстэ рагын курдук, доруобай тириигэ хаһан да үөскээбэт, уруккуттан өр кэмҥэ сылдьыбыт үөҥҥэ маарынныыр чорбойон тахсыылартан, чорбойо сылдьар араас мэҥнэртэн, оһон биэрбэт быһа барыылартан, дьуккуруйуулартан, баастартан, ордук чэрдийбит тириигэ үөскүүр. Ити ыйыллыбыт рак иннинээҕи диэн ааттанар тирии маннык уларыйыыларын тутатына эмтэтии тирии рагын үөскээһинин бопсуу эрэллээх бириэмэтинэн буолар. Тирии бу уларыйыылара рак буола кубулуйар түбэлтэлэригэр тириигэ биллэр-көстөр бэлиэлэр үөскүүллэр, чуолаан эттэххэ бааһырбыт миэстэ кытаанах модьоҕо курдук кытыылаах уонна түгэҕэ араҕастыҥы-күрэҥ хахтаах буолар. Тирии рага операциянан эбэтэр рентген, радий сардаҥатынан эмтэниллэр, онон ордук эрэллээх түмүктэри итинник эмтээһин биэрэр. Тирии рагын кэмигэр эмтэттэххэ толору үтүөрдүллэр.

РАГЫ СЭРЭТЭР ДЬАЬАЛЛАР УОННА ЭРДЭ БИЛИИ СУОЛТАТА

Рак ыарыыннан ыалдьыыны эрдэттэн сэрэтии дьаһала туох ханнык иннинэ организм эрдэ кырдьыытын бопсуунан буолар, ханнык баҕарар сааска физкультуранан дьарыктаныы, табаҕы тардыыны уонна арыгыны иһиини ууратыы, олус элбэҕи аһаабат буолуу уонна доруобуйаҕа туһалаах аһы аһааһын, бэйэ этин куруутун ыраастык туттууттан тутулуктаах. Организм кырдьыытын киһи хас сыл олорбута быһаарбат, ыраастык туттуу биллэр быраабылаларын кэһии түмүгэр организм туттуу биллэр быраабылаларын кэьии түмүгэр организм эрдэ кырдьар. Ол иһин доруобуйаны харыстыырга туһаайыллыбыт бары дьаһаллар ыарахан искэҥнэри сэрэтии дьаһалларынан буолаллар. Этиллибитин курдук рак бары формалара уһун бириэмэҕэ бэлэинэниллэн үөскүүллэр, рак иннинээҕи диэн ааттанар уһун хроническай ыалдьыыларга олоҕуран саҕаланар, онон киһини сөптөөх кэмигэр, эрдэттэн дьаныардаахтык эмтээһин наадалааҕа ордук чуолкайдык көстөн тахсар. Рагынан ыалдьыыны суох онорууга кыайыы сүрүн төрдө маныаха буолар.

ТУТТУЛЛУБУТ ЛИТЕРАТУРА

П.С.Миронов "рак ыарыы уонна ону утары охсуһуу"

Өссө маны көр

• Рак ыарыы туhунан