СПИД

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Навигацияҕа көс Көрдөбүлгэ көс
ВИЧ вируһа клеткаттан тахсыыта

СПИД (Синдром приобретенного иммунодефицита) диэн ВИЧ вируһун дьайыытыттан киһиэхэ үөскүүр ыарыы.

  • Синдром диэн биир төрүттээх араас симптомнар эбэтэр кыһалҕалар холбоммуттара. Иммуннай система үлэтин кыайбат буолуутун түмүгэр бу ыарыы киһиэхэ киирэр көрүҥэ, тас көстүүтэ араас буолар.
  • Приобретеннай - бу тиэрмин иммун систиэмэ бэйэтин итэҕэһиттэн (киһи төрүөҕүттэн-үөскүөҕүттэн) буолбакка, тас төрүөттэн эмсэҕэлээбитин көрдөрөр.
  • Иммунодефицит диэн тиэрмин иммунитет итэҕэстээҕин көрдөрөр. Иммуннай система араас ыарыылары кытта охсуһар дьоҕура намтыыр эбэтэр сүтэр.

Дьон хайдах ыалдьарый?[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Ыарыылаахтар ахсааннара 1979 сыллаахтан 1995 сылга дылы

2004 сыллаахха 3 000 000 киһи кэриҥэ дьон СПИД-ы кытта сыһыаннаах ыарыылартан өлбүтэ. Онтон 500 тыһыынчата оҕолор этэ. Билигин аан дойдуга 40 мөл киһи ВИЧ-ыарыһах. Ыалдьыбыт дьон баһыйар өттө Африкаҕа олорор, оҕолорго СПИД-тан өлүү улахан аҥара эмиэ Африкаҕа тахсар.

Сыстыбыт киһи ыарыытын туһунан билбэккэ уһуннук сылдьыан сөп, ол иһин ыарыһах чопчу ахсаанын этэр сатаммат.

ВИЧ ханна саҕаламмыта[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Учуонайдар этэллэринэн ыарыы бастаан Африкаҕа саҕаламмыта. Бастаан шимпанзе эбисийээнэлэргэ үөскээбит, онтон дьоҥҥо бэриллибит диэн сабаҕалааһын (гипотеза) баар.

ВИЧ уонна СПИД[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

ВИЧ вирустаах киһи СПИД ыарыһах буолумуон сөп. Хас да сыл туга да биллибэккэ олоруохтарын сөп. СПИД диэн быһаарыллыбыт киһи ханнык эрэ ыарыы баара биллэр буолар. Билигин ВИЧ/СПИД-ы суох оҥорор эмп суох эрээри синдрому кыччатар эмптэр бааллар.

Ким эмит ВИЧтаах буоллаҕына ВИЧ-положительнай диэн ааҕыллар.

СПИДы быһаарар ыарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Киһи СПИД-ы быһаарар ыарыылаах диэн быһаарыллыбыт буоллаҕына ураты ыарыылардаах буолаллар, тоҕо диэн доруобай киһи имуннай системата оннук ыарыылары кытта ситиһиилээхтик охсуһар.

Оннук СПИД-ы быһаарар ыарыылар:

  • Капоши саркомата - рак уратыта, киһи тириитин баһаарар, сороҕор атын органнарга эмиэ тиийиэн сөп.
  • Цитамегаловируснай ринит - киһи хараҕын кэннигэр үөскүүр вирус ыарыыта.
  • Пневмоцистнай пневмония - пневмония арааһа, бу ыарыы ордук тарҕаммыт.
  • Токсоплазмоз - киһи мэйиитигэр уонна атын органнарыгар тиийэр паразит

Тас сигэлэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

  • ^  "Survey shows intervention crucial to halt HIV in youth." AIDS Policy Law. 2005 Mar 11;20(5):4.
  • ^  "Sexual possibility situations and sexual behaviors among young adolescents: the moderating role of protective factors." J Adolesc Health. 2004 Dec;35(6):528.e11-20.
  • ^  "Update: syringe exchange programs--United States, 2002." Morb Mortal Wkly Rep. 2005 Jul 15;54(27):673-6. MMWR is published by the Centers for Disease Control.