Узбек хаанылыга
Узбек хаанылыга — 1420-с сылларга Маҥан Ордуу ыһыллыбытын кэнниттэн үөскээбит түүрдэр дойдулара. Узбек хаанылыга билиҥҥи Казахстаан уонна Арассыыйа сиригэр баар этэ уонна өссө Көс узбектар дойдулара диэн ааттанар[1][2].
Ахтыы[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Былыргы суруктарга Абулхайыр хаанылыгын, Абулхайыр ордуутун, Узбек ордуутун, Узбек улууһун, Абулхайыр улууһун туһунан араас ахтыылар бааллар[3]. Сэбиэскэй историктар уонна сэбиэскэй кэмин кэннинээҕи историктар Узбек хаанылыгын сорох ардыгар Көс узбектар дойдулара диэн ааттыыллар[4].
Сирэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Узбек хаанылыга кылгас кэмнээх чыпчаалыгар билиҥҥи Казахстаан соҕурууҥу өттүгэр, Сырдарья өрүскэ диэри тэнийбитэ. Узбек хаанылыгын арҕаа өттүгэр Ноҕай ордуута, илиҥҥи өттүгэр Моҕулистан, хоту өттүгэр Сибиир хаанылыга уонна соҕуруу өттүгэр Тимур сыдьааннарын дойдулара баар этэ.
История[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Алтан Ордуу историятыгар Улуу Кэхтии (нууччалыы Великая Замятня) кэмэ саҕаламмытыгар бу дойду араас тутулуктаах улуустара босхолонон көҥүл буолбуттара. Ол кэмҥэ Орда-Эдьэн улууһа босхоломмута. Бу дойду мөлтөх туруктаах буолан икки аҥы ыһыллыбыта уонна ол түмүгэр Ноҕай Ордуута уонна Узбек хаанылыга үөскээбиттэрэ.
Абулхайыр төһө да түөрт уон сыл устата Узбек хаанылыгын салайбытын иһин, бу дойду мөлтөх туруктаах этэ уонна ыаллыы сытар дойдулары кытта тохтоло суох сэриилэспитэ[5].
1457 сыллаахха Абулхайыр ойраттары кытта сэриитэ саҕаламмыта. Сыгнак диэн сир таһыгар узбек уонна ойрат сэриитин кыргыһыыта буолбута. Узбектэр хотторбуттара. Абулхайыр куоппута.
1460 сыллаахха Жанибек уонна Керей баһылыктаах хаһаахтар Абулхайыртан арахсан Сэттэ Уу уонна Моҕулистан диэки бараннар Хаһаах хаанылыгын тэрийбиттэрэ[6].
Абулхайыр өлбүтүн кэнниттэн Ноҕай ордуута Узбек хаанылыгын сэриилээн бу дойду сирдэрин бэйэтигэр холбообута[7].
Сорох чинчийээччилэр этэллэринэн Жанибек уонна Керей 1470–1471 сыллаахха Узбек хаанылыгар төннөн бу сири баһылаабыттара[8].
Абулхайыр Хаан сыдьааннара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Йадгар (1468—1469)[9].
- Шайх-Хайдар, Абулхайыр уола (1469—1471)[9].
- Куш-Хайдар, Абулхайыр уола (1469).
- Муһаммад Шейбани, Шах-Будаг уола, Абулхайыр сиэнэ (1469—1480).
- Кучкундьи-хаан, Абулхайыр уола (1452—1530).
- Суюнчходьа-хаан, Абулхайыр уола (1454—1524).
Эбии көр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Сигэлэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Политическая обстановка в Узбекском улусе в 30-50-х годах XV века.
- АРХЕОЛОГИЯ УЗБЕКСКОЙ ИДЕНТИЧНОСТИ. А. Ильхамов. Часть 1. Исходные этноисторические предпосылки формирования современных узбеков
- Урус-хан. Казахское ханство. Генеалогическое древо
Литература[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Ахмедов Б. А. Государство кочевых узбеков. — М.: Наука, 1965. — 180 с.
Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- ↑ РАСПАД ЗОЛОТОЙ ОРДЫ И ВОЗРОЖДЕНИЕ РУСИ
- ↑ Трепавлов В. В. История Ногайской Орды. Москва. 2002, с.103
- ↑ История Казахстана. т.2.Алматы, 2010,с.152
- ↑ История Казахстана. т.2.Алматы, 2010,с.148
- ↑ Образование Казахского ханства.(суох сигэ — история). Тургутулунна 27 От ыйын 2011. Төрүт сириттэн архыыптанна 4 Муус устар 2011.
- ↑ МИРЗА МУХАММАД ХАЙДАР ТА’РИХ-И РАШИДИ
- ↑ Ракушин А. И. КОЧЕВЫЕ УЛУСЫ ЗОЛОТОЙ ОРДЫ (ПО МАТЕРИАЛАМ КУРГАННЫХ МОГИЛЬНИКОВ НИЖНЕГО ПОВОЛЖЬЯ XIII—XV вв.)Халыып:Недоступная ссылка
- ↑ Султанов Т. И., Чингиз-хан и чингизиды. Судьба и власть. Москва, 2006, с.258
- ↑ 9,0 9,1 Почекаев Р. Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Орды. — СПб.: Евразия, 2010. — 408 с. — ISBN 978-5-91852-010-9